نسبت‌سنجی کارکرد سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران مطابق اهداف توسعه‌گرایانة سند چشم‌انداز 1404 و الزامات ناظر بر آن

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

استادیار روابط بین‌الملل، گروه علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد چالوس، چالوس، ایران.

چکیده

سند چشم‌انداز بیست‌ساله، اهدافی کلان برای کشور ترسیم کرده که بخش مهمی از آنها را اهداف توسعه‌گرایانة اقتصادی تشکیل می‌دهد و انتظار تحقق آن را در افق 1404 دارد. فعلیت یافتن اهداف سند از‌ یک‌سو مستلزم نگرش درون‌زاست و از سوی دیگر در گرو کارکرد برون‌گرای سیاست خارجی کشور است. از این‌رو، واکاوی نسبت و رابطه میان کارکرد سیاست خارجی کشور و اهداف توسعه‌گرایانة سند، دغدغه مقاله حاضر است. پرسش اصلی آن است که چه نسبتی میان کارکرد سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران و اهداف توسعه‌گرایانه سند چشم‌انداز 1404 وجود دارد و مهمترین الزامات ناظر بر انطباق این‌دو کدام‌اند؟ پاسخ فرضی که مورد آزمون و وارسی قرار می‌گیرد آن است که به‌نظر می‌رسد هر چه بر میزان درگیری سیاست خارجی ایران در تنش‌های محیطی افزوده می‌شود، از سطح انطباق‌پذیری کارکردی آن با اهداف توسعه‌گرایانة سند چشم‌انداز کاسته می‌شود. نوعی هم‌گریزی میان سیاست خارجی تنش‌محاط کشور و سند هدف‌‌محور توسعه‌گرا مشاهده می‌گردد. بدین ترتیب، انطباق‌پذیری این‌دو مستلزم الزاماتی در حوزه‌های اقتصادی و سیاسی است. روشی که برای تبیین رابطه مبتنی بر همبستگی میان متغیرهای پیش-گفته مورد استفاده قرار گرفت، از نوع توصیفی‌-‌تحلیلی است. ازآنجاکه در این مقاله مضمون توسعه‌گراییِ سند چشم‌انداز که معطوف به‌یک هدف راهبردی است، به‌عنوان پایه ارزیابی سیاست خارجی ایران مدنظر است، چارچوب نظری نیز ناظر بر «سیاست‌خارجی توسعه‌گرا» می‌باشد. در این راستا از «مدل سه‌گانة عملکرد سیاست خارجی» به‌عنوان معیار سنجش کارکرد سیاست خارجی کشور بهره گرفته شد.

کلیدواژه‌ها


افتخاری، اصغر و دیگران. (1390). «بازخوانی الزامات امنیتی سند چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404؛ رویکردی چندجانبه». فصلنامه راهبرد.  شماره 6. 80-53.
الهی، شعبان. (1378). «مثلث عملکرد سازمانی، ارزیابی عملکرد دستگاه‌های اجرایی کشور». کنگره شهید رجایی.
ایمانی، همت. (1396). «نقش سیاست‌خارجی در توسعه ملی ایران». فصلنامه سیاست. شماره 14. 99-79.
جوادی‌ارجمندی، محمدجعفر. (1388). «سند چشم‌انداز 1404 و سیاست خارجی ج.ا.ا. در دستیابی به‌قدرت برتر منطقه‌ای». فصلنامه سیاست. دوره 39. شماره 1. 90-67.
چشمی، علی و ملک‌الساداتی، سعید.  (1393). «ارزیابی رتبه جهانی ایران در شاخص پیچیدگی اقتصادی». مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
خلیلی، عبدالرسول. (1394). «برجام و دیپلماسی اقتصادی کارآمد با عضویت درWTO». در: http://www.irna.ir/fa/News/81821773
دانش جعفری، داود و کریمی، سمانه. (1393). «نفت، برنامه ششم توسعه و اقتصاد مقاومتی». سیاست‌های راهبردی و کلان. دوره 2. شماره 8. 35-1.
دهقانی‌فیروزآبادی، سیدجلال. (1387). چارچوبی مفهومی برای ارزیابی سیاست‌خارجی جمهوری اسلامی ایران. تهران: دانشگاه آزاد اسلامی.
دهقانی‌فیروزآبادی، سیدجلال. (1387). «ضرورت‌ها و کارکرد دیپلماسی در سیاست خارجی» در: سیاست خارجی توسعه‌گرا. تهران: مرکز مطالعات استراتژیک.
دهقانی‌فیروزآبادی، سیدجلال. (1386). «ضرورت‌ها و الزامات منطقه‌گرایی در تحقق برتری منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران». نگرش راهبردی. شماره 87. 88- 57.
دهقانی‌فیروزآبادی، سیدجلال. (1391). «دیپلماسی اقتصادی جمهوری اسلامی ایران: زمینه‌ها و چالش‌ها». فصلنامه پژوهش‌های اقتصادی ایران. شماره 52. 114-73.
دهقانی‌فیروزآبادی، سیدجلال. (1393). «گفتمان اعتدال‌گرایی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران». سیاست خارجی. شماره 1. 40-1.
دهقانی‌فیروزآبادی، سیدجلال. (1395). کلیات روابط بین‌الملل. تهران: مخاطب.
رحیمی، غفور. (1385). «ارزیابی عملکرد و بهبود مدیریت سازمان». تدبیر. شماره 173.
رضایی، محسن. (1382).  ایران منطقه‌ای. تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
سریع القلم، محمود. (1390). «مفهوم قدرت و عملکرد سیاست خارجی: مقایسه چین و ایران».  فصلنامه روابط خارجی. شماره 1. 74-49.
سلیمانی پورلک، فاطمه. (1395). «چالش‌ها و ضرورت‌های دیپلماسی اقتصادی ایران و الزامات آن در حوزه سیاست خارجی». فصلنامه مجلس و راهبرد. شماره 88. 358-325.
سلیمانی‌پورلک، فاطمه. (1395). «نسبت میان بحران‌های ژئوپلیتیک در جهان اسلام و پدیده تروریسم». همایش بین‌المللی بحران‌های ژئوپلیتیکی جهان اسلام. جلد1. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
شریعتی‌نیا، محسن و عابدین مقانکی، محمدرضا. (1393). «تحریم‌ها و جهت‌گیری صادرات ایران: اقتصاد سیاسی دوران گذر در روابط بین‌الملل». فصلنامه روابط خارجی. شماره 22. 32-7.
گزارش فرابورس. (1392). «دیپلماسی اقتصادی: چالش‌ها و راهکارهای جذب سرمایه گذاری خارجی». در: http://www.ifb.ir
موثقی، احمد. (1387). «توسعه و سیاست‌خارجی توسعه گرا» در:سیاست‌خارجی توسعه گرا. تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک.
موسوی موحدی، علی‌اکبر. (1391). «دیپلماسی علمی و فناوری». نشریه نشاء علم. سال دوم. شماره 2.
موسوی شفایی، مسعود. (1388). «دیپلماسی اقتصادی: ابزار نوین سیاست خارجی در عصر جهانی‌شدن». مجموعه مقالات دیپلماسی اقتصادی. تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک.
مصاحبه معاون وزیر اقتصاد. «سیاست اصلی دیپلماسی اقتصادی کشور الحاق به سازمان جهانی تجارت باشد». در: http://www.irna.ir/fa/News/81806945
متقی، ابراهیم. (1393). «دیپلماسی انرژی ایران، الگوها و روندها، موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی». در: http://www.energydiplmacy.iies.ac.ir
 

References

Amsden. Alice H. (2001). The Rise of the Rest: challenges to the west from late-industrializing           economies.        New York: Oxford University Press
Bayen.  Nicholas and Stephen Woolcock. (2011). The New Economic Diplomacy; Decision-making         and        Negotiation in International Economic Relations. Hampshire: Ashgate.
Bicchi, Federica. (2002). From Security to Economy and Back? Euro- Mediterranean Relations in Perstective.      European University Institute. on  http://ies.berkeley.edu/research/bicchiconvergenceofciv.doc.
Feder, Gershon. (1982).On  Exports  and  Economic  Growth. Journal of Development Economics, 12: 59–73.
Forman, Lori. (2012). Part One: Regional Security Trends and merging Issues. on http://apcss.org/wp-       content/uploads/2012/09/Chapter1.pdf
Gerschenkron, Alexander. (1961). Economic Backwardness in Historical Perspective. New York: Frederick A. Praeger.
Hausemann, Ricardo, Cesar A. Hidalgo and et.al. (2013) . The Atlas of Economic Complexity: Mapping Paths to Prosperity. Harvard University: MIT Press.
Leite, Iara Costa. (2012). Cooperação Sul-Sul: Conceito, História e Marcos Interpretativos. Observador On- line, 7 (3): 1-40.
Luttwak, Edward N. (1990). From Geopolitics to Geo-Economics: Logic of Conflict, Grammar of  Commerce.  The National Interest, No. 20, Summer on https://www.jstor.org/stable/i40110732.       
Saner, Raymond and Lichi Yiu. (2001). International Economic Diplomacy: Mutations in Post- Modern Times. Netherland Institute of International Relations Clingendael. on
http://www.clingendael.nl/sites/default/files/20030100_cli_paper_dip_issue84.pdf
Spohr, Alexandre P. (2107). Foreign Policy’s Role in Promoting Development:  the Brazilian and Turkish                  Cases. on http:// http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0102-85292017000100157.
Tripathi, Rahul. (2008). India’s Economic Diplomacy at the World Trade Organization. International      Studies, October/December, Vol. 45, No. 4.
World Bank Group. (Fall 2016). Iran Economic Monitor towards Reintegration. On
http://unctad.org/fdistatistics.