روندها و سناریوهای آینده روابط ایران و روسیه مبتنی بر انتقال انرژی خزر

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه آینده پژوهی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه بین‌المللی امام‌خمینی(ره)، قزوین، ایران.

2 کارشناسی ارشد علوم سیاسی و مدرس دانشگاه پیام نور، قزوین، ایران.

چکیده

روندها و پیشران‌های تأثیرگذار بر روابط ایران و روسیه با تحولات متفاوت روبرو شده است و بستر نوینی را برای همکاری‌های دو کشور مهیا نموده است. در دهه گذشته روسیه در عرصه‌های مختلفی با غرب به تقابل برخاست که بحران اکراین، بحران کوزوو، بحران گرجستان (جدایی اوستیای‌جنوبی)، استقرار سپرموشکی آمریکا در چک، گسترش ناتو در شرق و... ازجمله این تقابل‌ها محسوب می‌شود. یکی از عرصه‌های مهم دیگر که تقابل جدی روسیه و غرب را به‌دنبال داشته انرژی‌خزر است. خط‌لوله انتقال گاز خزر به اروپا از طریق روسیه، خط‌لوله باکو ـ تفلیس ـ جیهان و خط‌لوله نابوکو مؤلفه‌هایی هستند که بر روابط روسیه و اروپا تأثیر بسزایی دارند. با توجه به رویکرد جدید غرب برای یافتن منبع انرژی جدید و خروج از وابستگی به انرژی خلیج‌فارس به‌نظر می‌رسد منابع انرژی‌خزر نقش راهبردی را ایفا خواهد نمود. نفود آمریکا و غرب در کشورهای ساحلی دریای‌خزر موجب شقاق بین استراتژی آنان با روسیه برای صدور انرژی شده است. در این بین، همگرایی ایران و روسیه که اغلب مواضع مشابهی در قبال غرب اتخاذ کرده‌اند می‌تواند نتایج مثبت و اثرگذاری به‌دنبال داشته باشد. لذا بر اساس آینده تحولات سیاسی- اقتصادی منطقه و بازار انرژی خزر، روندها و سناریوهای همگرایی آینده ایران و روسیه با استفاده از روش عدم قطعیت بحرانی شناسایی و تبیین شده است.

کلیدواژه‌ها


ابراهیمی، محمد. (1384). «استراتژی انرژی روسیه، ظرفیت‌ها و اقدامات». مجموعه مقالات دوازدهمین همایش بین‌المللی آسیای مرکزی و قفقاز آینده‌نگری به سامانه‌های انرژی. تهران: وزارت امور خارجه.
اسکلیارف، لئونید. (1375). «کشورهای حوزه دریای خزر در قرن ٢١: منطقه رقابت یا همکاری». ترجمه: مهرداد محسنین. فصلنامهمطالعاتآسیایمرکزیو قفقاز. شماره ١٤.
اطهری، سید اسدا... و فیاضی، عبدالناصر. (1391). «تأثیر ایالات‌متحده آمریکا بر همگرایی و واگرایی جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه».فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز. شماره 82. 51-30.
امینی، محمدصادق. (1386). دوماهنامه‌ گزارش. سال دهم. شماره 187.
آریانفر، عزیز. (1384). «نقش منابع انرژی در همگرایی و همکاری منطقه‌ای». مجموعه مقالات دوازدهمین همایش بین‌المللی آسیای مرکزی و قفقاز ـ آینده‌نگری به سامانه‌های انرژی. تهران: وزارت امورخارجه.
آلیسون، روی. (1383). امنیت در آسیای مرکزی. ترجمه: محمدرضا دبیری. تهران: وزارت امور خارجه.
بابا، علی‌اکبر. (1388). «مقایسه تطبیقی استقلال جمهوری‌های خودمختار آبخازیا و اوستیای‌جنوبی با استقلال کوزوو». فصلنامه‌ سیاست خارجی. شماره 2. 507-491.
بهمن. شعیب. (1389). «رویکردها و مسائل‌اساسی در روابط ایران و روسیه». ماهنامه خلیج‌فارس و امنیت. شماره11.
پایگاه خبری ـ تحلیلی انتخاب. (5/1/1393). در: کد خبر: ۱۵۳۴۹۶.
جعفری، علی‌اکبر و تقی‌نژاد، روح‌الله. (1391). «بایسته‌های روابط آینده ایران و روسیه: از الزامات انرژی‌محور تا اقتضائات فناوری پایه». فصلنامۀ آسیای مرکزی و قفقاز. شماره 80. 83-57.
جلالی، محمدرضا. (1384). «ذخایر هیدروکربنی دریای‌خزر: خطوط‌لوله نفت و گاز». مجموعه مقالات دوازدهمین همایش بین‌المللی آسیای مرکزی و قفقاز ـ آینده‌نگری به سامانه‌های انرژی. تهران: وزارت امور خارجه.
حاجی‌یوسفی. امیرمحمد. ( 1384 ). سیاست‌خارجی جمهوری‌اسلامی‌ایران در پرتو تحولات منطقه‌ای (1991-2001). چاپ دوم. تهران: وزارت امور خارجه.
حافظ‌ نیا، محمدرضا. (1378). «تفاوت‌ها و تعارض‌ها در حوزه ژئوپلیتیک خزر». فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز. شماره ٢٧. 18-1.
حافظ‌ نیا، محمدرضا. (1381). «تعریفی نو از ژئوپلیتیک». تحقیقات جغرافیایی. شماره 3 و 4. 88-71.
حافظ‌ نیا، محمدرضا. (1382). «جزوه درسی نظریه‌های ژئوپلیتیک» در: گروه جغرافیای سیاسی. دانشگاه تربیت مدرس. تهران. ایران.
رحمانی، منصور. (1384). «گسترش ناتو و تحول نظام امنیتی اروپا». فصلنامه‌ سیاست دفاعی. شماره50. 114-83.
زرگر، افشین. (1386). «ابعاد و ماهیت انقلاب‌های رنگین». فصلنامه‌ خط اول. شماره 3. 127-105.
سامانی، نیلوفر. (1386). «ایران و روسیه: زمینه‌های امتناع و امکان همکاری‌های نفت وگاز» در میزگرد همکاری‌های انرژی ایران و روسیه: مرکز مطالعات بین‌المللی انرژی.
سجادپور، سید محمدکاظم. (1387). عنصر بین‌الملل در روابط ایران و روسیه. تهران: وزارت امور خارجه.
شوری. محمود. (1388). «روسیه، آمریکا و مسئله ایران». فصلنامه راهبرد. شماره 51. 73-59.
صادقی، سید شمس‌الدین و مرادی، سمیرا. (1396). «ایران پساتحریم و چشم‌انداز ائتلاف راهبردی با روسیه». فصلنامه پژوهش‌های راهبردی سیاست. شماره 20. 216-189.
عزتی، عزت اله. (1380). ژئوپلیتیک در قرن ٢١. تهران:  سمت.
قربان، نرسی. (1389). «نقش ایران در تعاملات نفت و گاز حوزه دریای خزر». مجموعه مقالات همایش ملی نفت و سیاست خارجی، مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام.
کرمی، جهانگیر. (1397). «ایران و روسیه درگذر تاریخ محیط امنیتی و مسئله تهدید و اتحاد». فصلنامۀ تاریخ روابط خارجی. شماره 75. 97-65.
کیانی، داود و خان‌محمدی، زهره. (1392). «واکاوی علل حضور روسیه در سوریه». فصلنامه راهبرد. شماره 69. 114-87.
کرمی، جهانگیر. (1389). «روابط ایران و روسیه در سال‌های 1368 تا 1388، بسترها، عوامل و محدودیت‌ها». فصلنامه مطالعات اوراسیای مرکزی. شماره 6. 136-111.
متقی، ابراهیم و دیگران. (1393). «عمل‌گرایی‌راهبردی‌ در روابط جمهوری ‌اسلامی ‌ایران و روسیه». فصلنامه‌ راهبرد دفاعی. شماره 46. 147- 117.
مجتهد زاده، پیروز. (1379). «رژیم حقوقی دریای‌خزر، تصویری ژئوپلیتیک از مانعی درراه همکاری اقتصادی». فصلنامه اطلاعات سیاسی- اقتصادی. شماره 162-163.
محبی‌نیا، جهانبخش و صالحی، منصور. (1392). «جنگ‌سرد نوین در روابط روسیه و آمریکا». پژوهش‌نامه روابط‌بین‌الملل. شماره 24. 124-89.
مرادی، مریم. (1380). «استمرار و تغییر در سیاست خارجی آمریکا». مجله راهبرد. شماره 22. 316-302.
ملکی، عباس. (1380). «سه دیدگاه در یک میزگرد در: میزگرد چشم‌انداز امنیتی دریای‌خزر. فصلنامه راهبرد. شماره ٢٠.
ملکی، عباس. (1381). «خط‌مشی گذاری و تصمیم‌گیری در سیاست خارجی ایران با تکیه‌بر مورد خزر». دانشگاه عالی دفاع ملی.
میرشایمر، جان جی. «بحران اوکراین اشتباه کیست». ترجمه: صبا نائلی، فصلنامه چشم‌انداز ایران. شماره 89
نعمت‌الله‌، مهدی. (1379). «مسیرهای صادرات نفت و گاز دریای‌خزر واقعیات و تصورات». مجموعه مقالات کنفرانس بین‌المللی منابع نفت و گاز خاورمیانه و دریای خزر. تهران: مؤسسه مطالعات بین‌المللی انرژی.
نیاکویی، سید امیر و میرزازاده، فرامرز. (1392). «رقابت قدرت‌ها، ژئوپلیتیک خزر و منافع‌ملی‌ ایران». فصلنامه پژوهش‌های روابط بین‌الملل. شماره 10. 136-111.
واعظی، محمود. (1388). «پیامدهای بحران گرجستان». فصلنامه راهبرد. شماره 51. 39-7.

References

Adomeit, Annes. (2006). Russia's Iran Policy: Constructive Engagement or Strategic Challenge?, Issue, (3),        July.
Azuolas, Bagdonas. ( 2012). Russia's Interests in the Syrian Conflict: Power, Prestige, and Profit. European Journal of Economic and Political Studies (ejeps), Vol.5, No.2.
Bagdonas,  Azuolas. (2012). Russia’s Interests in the Syrian Conflict: Power, Prestige, and Profit. European Journal of Economic and Political Studies, Available at: www. ejeps.com, Accessed on: 23 Jun/ 2016
Beissinger, Mark. R, Modrev. (2007). Retrieved on  http://www.polisci.wisc.edu. Pdf.
Beissinger, Mark. R. (2005). Structure and Example in Modular Political Phenomenon: The Diffusion of        Bulldozer/Rose/Orange/Tulip Revolution. Department of political Science. University of Wisconsin-Madison.
Blank. Stephen J. (2007). U.S. Interests in Central Asia and the Challenges to BP Statistical Review of World Energy. (2009). Retrieved on http://www.bp.com British Petroleum.
Current Affairs Commentary, Washington, 18 August.
Dannreuther, Ronald & March, Luke. (2010).  Iran and Russia, from Ideslism to Pragmatism in State Society      and Radicalism. London: Routledge.
Dinpajouh, Mona. (2009). Foreign Policy Towards Iran Under Vladimir Putin: 2000-2008. A Thesis Submitted to the School of Social Science of Middle EastThechnical University.
Harmer, Christopher. (2012). Russian Naval Base Tartus. Publisher: Institude for the Study of War (ISW).
Jaffe, Amy M. (2009). Russia and the Caspian States in the Global Energy Balance Institute for Public Policy, (May 6).
Katcher. Ben, Russia. (2009). Iran, and the United States. Political and
Kemp, Geoffry. (1997). Energey SUPERBOWL Strategic Politics and the Persian Gulf and Caspian Basin. Washington D.C:The Nixon Center.
Koolaee, Elaheh. (2012). Iran and Russia, from Ideslism to Pragmatism. in: Ronald Dannreuther and Luke March (eds), London: Russia and Islam.
Nye, Joseph s. (1990). Bound to lead: The Changing Nature of American Power. New York Basic Books.
Rywkin, Michael. (2008). Russia: In Quest of Superpower Status. American ForeignPolicy Interest, (30).
Them, Strategic Studies Institute, March.