نقد اقتصاد سیاسی خودکارسازی فرایندهای شغلی در ایران پس از انقلاب؛ مطالعۀ موردی بانک‌داری الکترونیک

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه ارتباطات اجتماعی، دانشکدۀ علوم ارتباطات اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.

2 دانشجوی دکتری ارتباطات اجتماعی، دانشکدۀ علوم ارتباطات اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.

چکیده

این تحقیق با هدف مطالعۀ تأثیر ICT در خودکارسازی فرایندهای شغلی در بخش بانک‌داری الکترونیکی از منظر نقد اقتصاد سیاسی انجام شده است. بدین‌ترتیب، نگارندگان پژوهش با استفاده از روش تحلیل ثانویه و استفاده از قانون انباشت عام سرمایه به‌منزلۀ چهارچوب نظری دو پرسش را بررسی کرده‌اند: نسبت بین سرمایۀ ثابت و سرمایۀ متغیر در کل اقتصاد ایران و در بخش مشاغل مرتبط با ICT چه تغییراتی داشته است؟ خودکارسازی فرایندهای کاری در بخش بانک‌داری ایران از زمان ورود ICT به این بخش چه‌میزان بوده است؟ نتایج تحقیق نشان می‌دهد که در چهار دهۀ گذشته در اقتصاد ایران نسبت سرمایۀ ثابت به سرمایۀ متغیر همواره درحال افزایش بوده است که نسبت این افزایش در اقتصاد مبتنی‌بر ICT بیش‌تر هم بوده است. به این معنا که با گذشت زمان، تعداد نیروی کار کم‌تری تعداد ماشین‌آلات و تکنولوژی‌های بیش‌تری را به‌کار می‌گیرد. هم‌چنین، مطالعۀ روند بانک‌داری الکترونیکی در ایران نیز اثبات‌کنندۀ قانون عام انباشت سرمایه است؛ به‌طوری‌که طی یک دهۀ اخیر روند استفاده از بانک‌داری الکترونیکی در تمامی حوزه‌ها به‌صورت مداوم درحال افزایش بوده است که این به‌معنای خودکارشدن بیش‌ازپیش فعالیت‌ها و خدمات مالی در ایران است.

کلیدواژه‌ها


آماده، حمید و محمود جعفرپور (1388)، «بررسی موانع و راه‌کارهای توسعۀ بانک‌داری الکترونیکی در بانک‌های خصوصی کشور»، پژوهش‌نامۀمدیریت اجرایی، س 9، ش 2.
اتاق بازرگانی صنایع، معادن، و کشاورزی ایران (1397)، «آمار واردات کالاهای ICT».
ادارۀ نظام‌های پرداخت بانک مرکزی (1386- 1396)، «آمار ابزارها و تجهیزات پرداخت الکترونیک».
ادارۀ نظام‌های پرداخت بانک مرکزی (1386- 1397)، «تعداد کل کارت‌های صادرۀ شبکۀ بانکی کشور به تفکیک بانک».
اربابیان، شیرین و دیگران (1395)، «تأثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات در توسعۀ تجارت صنعتی»، فصل‌نامۀ پژوهشهای بازرگانی، ش 79.
بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران (1393)، «حساب‌های ملی ایران (سری‌های زمانی)».
بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران (1381- 1395)، «گزارش اقتصادی و ترازنامه».
بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران (1380- 1395)، «خلاصۀ تحولات اقتصادی کشور».
بانک و اقتصاد (1377)، «گام‌هایی در راه اتوماسیون سیستم بانکی»، ش 1.
بانوئی، علی‌اصغر، فرشاد مؤمنی، و سیدایمان آزاد (1387)، «بررسی کمّی جایگاه بخش خدمات و زیربخش‌های آن در اقتصاد ایران»، فصل‌نامۀ اقتصاد و جامعه، س 4، ش 15- 16.
برادران حسن‌زاده، رسول و دیگران (1388)، «بانک‌داری الکترونیکی و کاربرد کارت‌های بانکی در بهبود عملکرد بانک»، فصل‌نامۀفراسوی مدیریت، س 2، ش 8.
پورفرج، علیرضا و دیگران (1390)، «فناوری اطلاعات و ارتباطات، صنعت گردش‌گری و رشد اقتصادی»، فصل‌نامۀاقتصاد و تجارت نوین، دورۀ 13، ش 4.
تفضلی، فریدون (1355)، تاریخ عقاید اقتصادی، تهران: دانشگاه ملی ایران.
حسنوی، رضا (1376)، ارزیابی بهره‌وری سیستم‌های طراحی و تولید به کمک کامپیوتر (CAD/CAM) در صنایع خودروسازی ایران، تهران: مؤسسۀ آموزشی و تحقیقات صنایع دفاعی.
چراغ‌علی، محمدحسن و دیگران (1391)، «تحلیل اثر ICT بر رشد اقتصادی با استفاده از روش داده‌های تابلویی»، در: چهارمین همایش ملی اقتصاد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد خمینی‌شهر.
دهقان، اعظم (1388)، تأثیر مخارج فناوری اطلاعات و ارتباطات بر بهرهوری نیروی کار و رشد اقتصادی کشورهای منتخب در دورۀ 2000- 2006، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، اصفهان: دانشکدۀ علوم اداری و اقتصاد دانشگاه اصفهان.
ریف‌کین، جرمی (1390)، پایان کار؛ زوال نیروی کار جهانی و طلوع عصر پسابازار، ترجمۀ حسن مرتضوی، تهران: آرمه.
زراعت‌کیش، یعقوب و هانیه یوسفی متقاعد (1392)، «بررسی ارتباط میان رشد بخش کشاورزی با رشد بخش صنعت و خدمات (بازرگانی، حمل‌و‌نقل، و ارتباطات) در ایران»، اقتصاد و توسعۀ کشاورزی، ش 4.
سیلور، بورلی (1392)، نیروهای کار: جنبشهای کارگری و جهانیسازی از 1870 تاکنون، ترجمۀ سوسن صالحی، تهران: دات.
صمیمی، سحر و کامبیز هژبرکیانی (1393)، «اثر فناوری اطلاعات و ارتباطات بر اشتغال صنایع کارخانه‌ای ایران»، فصل‌نامۀ پژوهشها و سیاستهای اقتصادی، ش 70.
عمادزاده، مصطفی و دیگران (1385)، «بررسی تأثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات بر اشتغال (مطالعۀ موردی با ره‌یافت Panel Data)»، تحقیقات اقتصادی، ش 75.
فطرس، محمدحسن و دیگران (1394)، «گسترش واردات فناوری اطلاعات و ارتباطات، متغیرهای کلان و رشد اقتصادی: رویکرد گشتاورهای تعمیم‌یافته (مطالعۀ موردی کشورهای اوپک)»، فصل‌نامۀ اقتصاد مقداری، دورۀ 12، ش 2.
فوکویاما، فرانسیس (1379)، «سوسیالیسم باید بازگردد»: <http://www.entekhab.ir/fa/news/436043>.
قیداری، نوید (1397)، انکشاف سرمایهداری در ایران، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، تهران: دانشکدۀ علوم اجتماعی دانشگاه تهران.
مارکس، کارل (1388)، سرمایه؛ نقدی بر اقتصاد سیاسی، ج 1، ترجمۀ حسن مرتضوی، تهران: آگاه.
محمودی، مجید و الهه محمودی (1390)، «تأثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات روی اشتغال بخش خدمات در ایران»، فصل‌نامۀ پژوهشها و سیاستهای اقتصادی، س 19، ش 8.
محمودزاده، محمود و فرخنده اسدی (1384)، «زیرساخت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات و اشتغال بخش خدمات ایران»، فصل‌نامۀ اقتصاد و تجارت نوین، ش 3.
مرکز آمار ایران (1392)، «نتایج طرح آمارگیری از تجارت الکترونیکی در کارگاه‌های کشور».
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی (دفتر مطالعات فناوری‌های نوین) (1388)، «گزارش وضعیت تولید، صادرات و واردات محصولات حوزۀ فناوری اطلاعات و ارتباطات».
معاونت برنامه‌ریزی و امور اقتصادی وزارت بازرگانی (1384)، بیمه و تجارت الکترونیکی، تهران: انتشارات سی‌‌زان.
معاونت طرح و توسعۀ بانک دی (1395)، «بیست راه‌کار برای کاهش هزینۀ پول در نظام بانک‌داری ایران».
مشیری، سعید و اسفندیار جهانگرد (1383)، «فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) و رشد اقتصادی ایران»، فصل‌نامۀ پژوهشهای اقتصادی ایران، دورۀ 6، ش 19.
هابسبام، اریک (1390)، عصر نهایتها، ترجمۀ حسن مرتضوی، تهران: آگه.
 References
Bell, Daniel (1973), The Coming of Postindustrial Society; A Venture in Social Forecasting, Harmon Worth: Penguin, Peregrine Books.
Harrison, R. et al. (2014), “Does Innovation Stimulate Employment? A Frim Level Analysis Using Comparable Microdata from Four Countries”, International Journal of Industrial Organization, vol. 35.
International Federation of Robotics (2017), “Executive Summary World Robotics 2018 Industrial Robots”: <https://ifr.org>.
ITU (2017), “Measuring the Information Society Report 2017”:
Koellinger, P. (2006), “Impact of ICT on Corporate Performance, Productivity and Employment Dynamics”, European Commission, E-Business Watch: <https://semanticscholar.org>.
Say, S. M. et al. (2017), “Adoption of Precision Agriculture Technologies in Developed and Developing Countries”, International Science and Technology Conference, Berlin.