نقش «پیشرفت اقتصادی» در «جهانی‌سازی فرهنگ اسلامی» از منظر قرآن کریم

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار علوم قرآن و حدیث، گروه علوم قرآن و تفسیر، دانشکدۀ مشهد، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، قم، ایران.

2 دانشجوی کارشناسی ارشد تفسیر و علوم قرآن، دانشکدۀ مشهد، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، قم، ایران.

3 دکتری اقتصاد اسلامی، کارشناس مسئول پژوهش هیئت اندیشه‌ورز اقتصاد و الگوی پیشرفت اسلامی، حوزۀ علمیۀ خراسان.

چکیده

جهانی‌سازی یا جهانی‌شدن فرایندی است که اکنون درجهت تحمیل ارزش‌های غرب به دیگر ملت‌ها تعریف و دنبال می‌شود؛ حال‌آن‌که جهانی‌سازی فرهنگ اسلامی از مهم‌ترین اهداف اسلام است که در رسیدن به نظم نوین جهان نیز نقشی اساسی دارد. یکی از راه‌برد‌های جهانی‌سازی فرهنگ اسلامی «پیشرفت اقتصادی» است که چگونگی ارتباط میان این دو متغیر مسئلۀ اصلی در این مقاله است. درصورت اثبات و تبیین این راه‌برد، مدیریت و جهاد اقتصادی حائز مرتبۀ جدیدی بسیار فراتر از تأمین معیشت مسلمانان و رفاه دنیوی ایشان می‌شود و حکمت تمرکز ره‌نمودها و شعارهای رهبر انقلاب در این حوزه نیز آشکارتر می‌گردد. روش در این پژوهش تحلیلی و استنباطی در چهارچوب نظری اقتصاد سیاسی است و یافته‌ها نشان می‌دهد که «پیشرفت اقتصادی» برمبنای تفکر اسلامی مؤلفه‌هایی بسیار متفاوت با توسعۀ اقتصادی موردنظر غرب دارد. این متغیر از جهات مختلف ازجمله ابتنای جدی پیشرفت اقتصادی بر مبانی فرهنگ اسلامی، ایجاد رقیب و گاه بدیل مناسب برای نظام‌های اقتصادی سکولار، اثبات کارآمدی نظام اسلامی از طریق تأمین نیازهای اساسی مردم، اعتلای فرهنگ اسلامی در سایۀ نشاط و جلب مشارکت‌های اجتماعی، افزایش تعاملات بین‌الملل، تأمین هزینه‌های تبلیغ و رسانه، و افزایش ایمان و عرق مذهبی مسلمانان می‌تواند موجبات جهانی‌سازی فرهنگ اسلامی را فراهم کند و تحقق آن را تسریع بخشد.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم (1394)، ترجمۀ محمدمهدی فولادوند، تهران: اسوه.
آوینی، مرتضی (1376)، توسعه و مبانی تمدن غرب، تهران: ساقی.
امیری، مهدی (1394)، «بررسی تطبیقی آموزش و پرورش در دو مکتب طبیعت‌گرایی و اسلام؛ ویژگی‌ها و عناصر برنامۀ درسی»، آموزشپژوهی، ش 3.
ایروانی، جواد (1384)، اخلاق اقتصادی از دیدگاه قرآن و حدیث، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
انوری، حسن (1381)، فرهنگ بزرگ سخن، تهران: سخن.
باقری‌جورابی، مهری (1395)، نقش فرهنگ اسلامی در توسعۀ اقتصادی در آیات و روایات، تهران: دارالهدایه للنشر و التوزیع.
باربور، ایان (1362)، علم و دین، ترجمۀ بهاءالدین خرمشاهی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
تارو، لستر (1376)، آیندۀ سرمایه‌داری؛ تغییر و تحول ساختاری در نظام سرمایه‌داری جهان، ترجمۀ عزیز کیاوند، تهران: دیدار.
تراسبی، دیوید (1391)، اقتصاد و فرهنگ، ترجمۀ کاظم فرهادی، تهران: نشر نی.
تودارو، مایکل (1397)، توسعۀ اقتصادی در جهان سوم، ترجمۀ غلامعلی فرجادی، تهران: کوهسار.
جعفرزاده فیروزآبادی، محمدکاظم (1390)، اهداف و چشم‌اندازهای جهاد اقتصادی، قم: مرکز پژوهش‌های اسلامی.
حریری، محمد‌یوسف (1388)، فرهنگ موضوعی تشریحی علوم اقتصادی، ج 1، تهران: اطلاعات.
حکیمی، محمد (1387)، جهانی‌سازی مهدوی و جهانی‌سازی غربی، قم: دلیل ما.
حکیمی، محمدرضا، محمد حکیمی، و علی حکیمی (1385)، الحیاۀ، ترجمۀ احمد آرام، ج 3، قم: دلیل ما.
حسینی، رضا (1388)، الگوی تخصیص درآمد و نظریۀ رفتار مصرف‌کنندۀ مسلمان، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
دهخدا، علی‌اکبر (1377)، لغت‌نامۀ دهخدا، تهران: دانشگاه تهران.
دنیا، احمد شوقی (۱۳۸۹)، برداشت‌های اقتصادی از قرآن کریم، ترجمۀ احمد شعبانی، تهران: دانشگاه امام صادق.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (۱۳۷۴)، مفردات الفاظ قرآن، تهران: مرتضوی.
راغفر، حسین (1395)، دولت، فساد و فرصت‌های اجتماعی، تعامل اندیشه‌ها در اقتصاد سیاسی توسعه، تهران: نقش‌ونگار.
رشکیانی، مهدی (1392)، رسانۀ ملی و الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، قم: مرکز پژوهش‌های اسلامی.
ری‌شهری، محمد (1389)، گزیدۀ حکمت‌نامۀ پیامبر اعظم، تلخیص مرتضی خوش‌نصیب، قم: دارالحدیث.
سن، آمارتیاکومار (۱۳۹۱)، اندیشۀ عدالت، ترجمۀ احمد عزیزی، تهران: نشر نی.
شیرودی، مرتضی (1386)، جهانی‌سازی در عرصۀ فرهنگ و سیاست، قم: زمزم هدایت.
شرف‌الدین، سیدحسین (1393)، مفاهیم و دیدگاه‌های نظری در حوزۀ فرهنگ و اقتصاد، قم: مرکز پژوهش‌های اسلامی.
صدر، محمدباقر (1350)، اقتصاد ما، ترجمۀ محمدکاظم موسوی، ج 1، تهران: برهان.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (۱۳۹۰ ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 15، بیروت: مؤسسۀ اعلمی للمطبوعات.
عسکری، حسن بن عبدلله (۱۴۰۰ ق)، الفروق اللغه، بیروت: دارالافاق الجدیده.
علی‌اکبری، حسن (1375)، تهاجم فرهنگی از دیدگاه آیات و وایات و فقه، تهران: سازمان تحقیقات و خودکفایی بسیج.
غرایاق زندی، داوود (1394)، «اسلام و روابط بین‌الملل: رویکرد هستی‌شناختی»، فصل‌نامۀ پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، س 5، ش 4.
غفاری، هادی (1386)، نظام اقتصادی صدر اسلام، تهران: دانشگاه پیام‌نور.
فروم، اریک (1384)، به نام زندگی، ترجمۀ اکبر تبریزی، تهران: فیروزه.
فراهانی‌فرد، سعید (1384)، «درآمدی بر توسعۀ پایدار در عصر ظهور»، اقتصاد اسلامی، ش 20.
فراهیدی، خلیل بن احمد (۱۴۰۹ ق)، کتاب العین، ج 7، قم: هجرت.
فاضلی، مهسا (1381)، «اهمیت تعامل و گفت‌وگوی فرهنگی در منظر قرآن»، پژوهش‌های قرآنی، ش 32.
قرائتی، محسن (1392)، تفسیر نور، ج 1، تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.
قاضی خاکیاسری، حمید (۱۳۷۲)، نهجالبلاغۀ منظوم، تهران: شهرآب، بنیاد نهج‌البلاغه.
کلینی، محمد بن یعقوب (۱۴۱۱ ق)، اصول الکافی، ج 1، 2، 3، و 5، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
کیسینجر، هنری (۱۳۸۷)، دیپلماسی، ترجمۀ فاطمه سلطانی‌ یکتا و علیرضا امینی، ج 2، تهران: اطلاعات.
گورباچف، میخائیل (1366)، پراسترویکا: دومین انقلاب روسیه، تهران: نشر آبی.
لاژوژی، ژوزف (1367)، مکتب‌های اقتصادی، ترجمۀ جهانگیر افکاری، تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب.
لاژوژی، ژوزف (1355)، نظام‌های اقتصادی، ترجمۀ شجاع‌الدین ضیائیان، تهران: دانشگاه تهران.
مکارم شیرازی، ناصر (1353)، تفسیر نمونه، ج 2، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
میرمعزی، سیدحسین (1393)، عدالت اقتصادی از دیدگاه اسلام، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
موثقی، سیداحمد (1394)، اقتصاد سیاسی توسعه و توسعه‌نیافتگی، تهران: دانشگاه تهران.
متقی‌زاده، زینب (1388)، جهانیشدن و فرهنگ مهدوی، تهران: بنیاد فرهنگی حضرت مهدی.
مرکز پژوهش‌های اسلامی صداوسیما (۱۳۹۳)، اهمیت فرهنگ از منظر آیات و روایات، قم: مرکز پژوهش‌های اسلامی صداوسیما.
موسایی، میثم (1388)، «نقش فرهنگ بر الگوی مصرف»، اقتصاد اسلامی، ش 34.
مدنی، علی خان بن احمد (۱۳۸۴)، طراز الاول، ج 1، مشهد: مؤسسۀ آل‌البیت علیه‌السلام لاحیاء التراث.
نوریان، مجید (1383)، الگوی مصرف در اسلام و غرب، قم: مرکز پژوهش‌های اسلامی صداوسیما.
نمازی، حسین (1389)، نظام‌های اقتصادی، تهران: شرکت سهامی انتشار.
واترز، مالکوم (1379)، جهانیشدن، ترجمۀ اسماعیل مردانی و سیاوش مریدی، تهران: سازمان مدیریت صنعتی.
هادوی‌نیا، علی‌اصغر (1378)، «دئیسم و اصول نظام سرمایه‌داری»، فصل‌نامۀ کتاب نقد، ش 11.
هادوی تهرانی، مهدی (1388)، ساختار کلی نظام اقتصادی اسلام در قرآن، قم: مؤسسۀ فرهنگی خانۀ خرد.
هاشمی ‌رفسنجانی، اکبر (1383)، فرهنگ قرآن، قم: بوستان کتاب.