ایران و عربستان سعودی: بهره‌وری از نیروی هژمونیک‌ساز نفت لزوم تغییر قاعدة بازی از معمای زندانی به معمای شکار گوزن

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم سیاسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران.

2 دانشجوی کارشناسی ارشد علوم سیاسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران.

چکیده

غالب پژوهش‌ها با موضوعیت ایران و عربستان، به‌ویژه آثار اخیر، در فضایی کاملاً آنارشیک و مبتنی‌بر رئالیسم تهاجمی تکوین یافته‌اند. تعداد اندکی نیز ضمن اعتراف به واگرایی جهان اسلام با الگوبرداری از اتحادیۀ اروپا خواهان بسط فراگرد هم‌گرایی از نوع لیبرالیستی اروپا بوده‌اند. انتقاد وارد بر دستۀ اول این است که با این‌که داده‌های جامعی از وضعیت موجود ارائه می‌دهند، آورده‌ای در تغییر و تلطیف اوضاع ندارند و غالباً تفسیرکنندۀ وضع موجود‌ند و همه از الگوی تکراری موازنۀ قوا متأثرند. در طیف دوم نیز، در فضای رئالیستی خاورمیانه، بستر تکوینی مناسبی به‌منظور هم‌گرایی و اتحاد از نوع لیبرالی فراهم نیست. در این نوشتار هدف این است که با بهره‌‌گیری از نظریۀ «رژیم‌ها» ایدۀ میانه‌ای را بین این دو رویکرد ارائه کنیم تا ضمن این‌که نتیجۀ آن تلطیف اوضاع است، قابلیت اجرایی را در محیط رئالیستی نیز داشته باشد. فرضیۀ اولیه در حل وضعیت موجود اقدام مشترک دو کشور براساس نظریۀ رژیم‌هاست. آوردۀ نگارندگان این مقاله این است که دو کشور با تغییر قاعدۀ بازی و کاربست نظریۀ رژیم‌ها قادرند به هم‌گرایی برسند. این هم‌گرایی باعث حفظ و افزایش توازن و توان ژئوپلتیکی حوزۀ خلیج ‌فارس خواهد شد، به‌گونه‌ای‌که سود واحدهای منطقه‌ای حفظ و تقویت می‌گردد. به‌علاوه، در بُعد فرامنطقه‌ای نیز همکاری مشترک دو کشور نقطۀ عزیمتی برای تکوین و اتساع فراگرد هم‌گرایی در سطح جهان اسلام محسوب می‌شود. این مقاله با رویکردی تحلیلی ـ توصیفی مستند به نظریات اندیشمندانی ازقبیل پوچالا و هاپکینز و کوهن و یانگ است.

کلیدواژه‌ها


آرم، آرمینا (1395)، «ایران و عربستان، رقابت بر سر نفوذ در خاورمیانه»،  فصل‌نامۀسیاست، س 3، ش 9.
ابوطالب، حسن (1987)، «أسس صنع سیاسة الخارجیة السعودیة»، مجلة السیاسة الدولیة، العدد 90.
احمدیان، حسن (1395)، «تحول در سیاست منطقه‌ای عربستان؛ آورده‌های ملک سلمان»، فصل‌نامۀروابط خارجی، س 8، ش 4.
اسدی، علی‌اکبر (1398)، «نقش عربستان سعودی در امنیتی‌سازی ایران؛ راه‌برد جمهوری اسلامی ایران»، فصل‌نامۀ مطالعات راه‌بردی، ش 1.
اسدی، علی‌اکبر (1396)، «سیاست خارجی عربستان سعودی: منابع، اهداف، و مسائل»، فصل‌نامۀ مطالعات راه‌بردی، ش 1.
بوزان، باری و الی ویور (1388)، قدرت‌ها و مناطق، ترجمة رحمان قهرمان‌پور، تهران: پژوهشکدة مطالعات راه‌بردی.
بهادری، شیرکوه و دیگران (1395)، «رویکردی تفکیکی جهت بررسی اثر قراردادهای نفتی بر روند تولید نفت خام کشورهای ایران و عربستان سعودی»، پژوهش‌نامۀ اقتصاد انرژی ایران، س 5، ش 20.
حافظ‌نیا، محمدرضا و ابراهیم رومینا (1385)، «تحول روابط ایران و عربستان و تأثیر آن بر ژئوپلتیک خلیج‌ فارس»،فصل‌نامۀ تحقیقات جغرافیایی، ش 77.
دوئرتی، جیمز و رابرت فالتزگراف (1372)، نظریه‌های متعارض در روابط بین‌الملل، ترجمۀ وحید بزرگی و علیرضا طیب، ج 2، تهران: قومس.
دهشیری، محمدرضا و سیدمحمدحسین حسینی (1395)، «ژئوپلتیک منطقه و روابط ایران و عربستان»،فصل‌نامۀ روابط خارجی، س 8، ش 1.
دهقانی فیروزآبادی، سیدجلال (1393)، نظریه‌های هم‌گرایی منطقه‌ای و رژیم‌های بین‌المللی، تهران: مخاطب.
زنگنه، پیمان و سمیه حمیدی (1395)، «بازنمود ماهیت منطق حاکم بر کنش‌گری ایران و عربستان در بحران یمن»، فصل‌نامۀ پژوهش‌های راه‌بردی سیاست، س 5، ش 18.
عسگرخانی، ابومحمد (1383)، رژیم‌های بین‌المللی، تهران: ابرار معاصر تهران.
قاسمی، فرهاد (1393)، نظریه‌های روابط بین‌الملل: بنیان‌های نظم نظری رژیم‌های بین‌المللی و منطقه‌ای، تهران: میزان.
مصلی‌نژاد، عباس (1394)، «سیاست‌گذاری موازنة منطقه‌ای در روابط ایران و عربستان»،فصل‌نامۀ سیاست، مجلة دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دورة 46، ش 4.
نجات، سیدعلی (1393)، «راه‌بردهای جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی درقبال بحران سوریه»، فصل‌نامۀ سیاست خارجی، س 28، ش 4.
نورعلی‌وند، یاسر (1396)، «عربستان سعودی و تلاش برای موازنه‌سازی مجدد دربرابر ایران»، فصل‌نامۀ مطالعات راه‌بردی، ش 75.
نوری، جعفر و فاطمه خوش‌چهره (1395)، «موانع و راه‌کارهای بهره‌برداری از میادین مشترک نفت و گاز ایران»، فصل‌نامۀ مطالعات حقوق انرژی، دورة 2، ش 2.
همتی، مرتضی و شهروز ابراهیمی (1397)، «اثرات سیاست خارجی عربستان در یمن بر نقش‌آفرینی ایران در خاورمیانه»، فصل‌نامۀ سیاست جهانی، دورۀ 7، ش 1.
 References
Axelrod, R. and O. Keohane (1985), “Achieving Cooperation under Anarchy: Strategies and Institutions”, World Politics, no. 38.
Cordesman, Anthony H. (2011), “US and Iranian Strategic Competition in the Gulf States and Yemen”, Center for Strategic and International Studies:
 <http://csis.Org/files/publication/120228_Iran_Ch_VI_Gulf_State.Pdf>.
Goldberg, Jeffrey (2016), “The Obama Doctrine”, The Atlantic:
 <http://www.Theatlantic.com/magazine/archive/2016/04/the-Obama-doctrine/471525>.
Haggard, Stephan and Beth A. Simmons (1987), “Theories of International Regimes”, International Organization, vol. 41 (3).
Hannah, John (2016), “Saudi Arabia Strikes Back,” Foreign Policy,
Haas, Ernst B. (1958), The Uniting of Europe: Political, Social, and Economic Process (1950-1957), Stanford: Stanford University Press.
Independent (2018), “Trump Says Saudi Arabia's King Salman Would not Last Two Weeks without US Support”: <https://www.independent.co.uk>.
Kaplan, Michael (2016), “Islamic State: Saudi Arabia Proposes ‘NATO-Like’ Force to Fight ISIS, Terrorism”, IBTimes: <http://www.ibtimes.com/Islamic-state-2016-saudi-arabia-proposes-nato-forces-fight-isis terrorism-2337482>.
Keohane, Robert (1989), International Institutions and State Power,Boulder: Westview Press.
Keohane, Rabert (1982) “The Demand for International Regimes”, International Organization, vol. 36, no. 2.
Kinninmont, Jane (2016), “Saudi Foreign Policy Is in a State of Flux”, Chatham House, The Royal Institute of International Affairs:
Krasner, Stephen D. (ed.) (1983), International Regimes, Cornell University Press.
Krasner, Stephen D. (1982), “Structural Causes and Regime Consequences: Regimes Intervening Variables”, International Organization, vol. 63 (2).
Lindberg, Leon (1966), “Integration as a Source of Stress on the European System”, International Organizations, vol. xx, no. 2.
Miller, Benjamin (2001), “The Global Sources of Regional Transitions from War to Peace”, Journal of Peace Research, vol. 38.
Niblock, Tim (2006), Saudi Arabia: Power, Legitimacy and Survival, London and New York: Routledge Press.
OPEC (2011), “The OPEC Annual Statistical Bulletin 2010/2011”, OPEC:
“https://www.opec.org/opec_web/en/publications/202.htm>.
Oye Kenneth, A. (1985), “Explaining Cooperation Under Anarchy: Hypotheses and Strategies”, World Politics, vol. 38 (1).
Puchal, Donald J. and Romond F. Hopkins (1991), International Regimes, Connell University Press.
Ruggie, John Gerard (1975), “International Responses to Technology: Concepts and Trends”, International Organizations, vol. 29 (3).
Sajadi, Amir (1993), “Iran's Relations, with Saudi Arabia”, India Quarterly of International Affairs, vol. 49, Issue 1- 2.
Schenker, David (2016), “The Shift in Saudi Foreign Policy”, The Washington Institute for Near East Policy: <http://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/view/the-shift-in-Saudi-foreign policy>.
Stein, Arthur (1982), “Coordination and Collaboration; Regimes in an Anarchic World”, International Organization, vol. 36.
Strang, Susan (1987), “The Persistent Myth of Lost Hegemony”, International Organization, vol. 41.
Terrill, Andrew (2011), “The Saudi-Iranian Rivalry and the Future of Middle East Security”, Strategic Studies Institute, USA.
Wagner, Harrison (1983), “The Theory of Games and the Problem of International Cooperation”, American Political Sciences Review, vol. 70.
Young, Oran R. (1980), “International Regimes: Problems of Concept Formation”, World Politics, vol. XXXII (3).
Zeev, Maoz et al. (2006), “Structural Equivalence and International Conflict Analysis; A Social Network”, Journal of Conflict Resolution, vol. 4.