نقد شبه‌پارادایم نفرین منابع و شواهد آن برای تبیین سیاست‌گذاری توسعه

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای سیاست‌گذاری عمومی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 پژوهشگر ارشد مرکز مطالعات سیاست‌گذاری عمومی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

این مقاله بررسی انتقادی شبه‌پارادایم نفرین منابع است، یعنی این ایده که وفور مواد معدنی و سوختی نتایج منفی بر توسعۀ کشورهای کم‌ترتوسعه‌یافته دارد. به‌طور خاص، نظریۀ نفرین منابع به این ایده می‌پردازد که وفور مواد معدنی و سوختی باعث به‌وجودآمدن شکل‌هایی از مداخلات دولتی می‌شود که جلوی رشد را می‌گیرند، رانت‌‌خواری را عمیقاً تشدید می‌کند و باعث گسترش فساد می‌شود، که از منظر سیاست‌گذاری توسعه‌ این‌ها، همگی، اثرات و نتایج منفی و متعاقب آن موانعی برای توسعه و رشد در کشور به‌وجود می‌آورد. اما شواهد تاریخی و سیر پژوهش‌ها و مطالعات اخیر نشان می‌دهد عوامل دیگری نیز در توسعه‌نیافتگی کشورهای دارای منابع طبیعی دخیل‌اند که آثار پایدارتری بر روند توسعه‌یافتگی کشورها در سطوح تصمیم‌سازی و سیاست‌گذاری دارند. شواهدی چون تمرکز دولتی، فساد فراگیر سیستمی، میزان ظرفیت سیاست‌گذاری دولت و درمجموع اثرات آستانه‌ای (ظرفیت مالی دولت، ساختار مالکیت، و قابلیت دولت در توسعۀ استراتژی‌های دوگانۀ رشد) توانایی این را دارند که فرایند توسعۀ یک کشور را با آثار منفی خود به ورطۀ انحراف بکشانند و درنهایت از رشد آن جلوگیری کنند. این مقاله به بیماری هلندی، دولت رانت‌خوار، و نسخۀ رانت‌خواری نفرین منابع می‌پردازد و به این نتیجه می‌رسد که مفاهیم یادشده ازلحاظ نظریه و شواهد با کم‌بودهای بسیاری روبه‌رو هستند. هم‌چنین، عوامل مؤثر بر تعیین آستانۀ رفاه را در کشورهای درحال‌توسعه هم شناسایی می‌کند. پایین این آستانه ریسک نفرین منابع خیلی بالا می‌رود.

کلیدواژه‌ها


پورجوان، عبدالله و ابوالفضل شاه‌آبادی (1392)، «تأثیر وفور منابع طبیعی بر عملکرد حکم‌رانی کشورهای برگزیدۀ نفتی و توسعه‌یافته»، فصلنامۀ مدلسازی اقتصادی، ش 16.
درودی، مسعود (1396)، نفت و سیاست‌گذاری صنعتی در ایران پس از انقلاب، پایان‌نامۀ دکتری تخصصی سیاست‌گذاری عمومی، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران.
دلفروز، محمدتقی (1395)، دولت و توسعۀ اقتصادی (اقتصاد سیاسی توسعه در ایران و دولت‌های توسعه‌گرا)، تهران: آگاه.
دیوسالار، عبدالرسول و همکاران (1395)، مطالعات توسعه و مؤلفۀ منابع، تهران: روزنه.
رحمانی، تیمور و ماندانا گلستانی (1388)، «تحلیلی از نفرین منابع نفتی و رانت‌جویی بر توزیع درآمد در کشورهای منتخب نفت‌خیز»، تحقیقات اقتصادی، ش 89.
کارل، تری لین (1393)، معمای فراوانی؛ رونق‌های نفتی و دولت‌های نفتی، ترجمۀ جعفر خیرخواهان، تهران: نی.
نورث، داگلاس سی.، جان جوزف والیس، و باری آر. وینگاست (1397)، خشونت و نظم‌های اجتماعی (چهارچوب مفهومی برای تفسیر تاریخ ثبتشدۀ بشر)،ترجمۀ جعفر خیرخواهان و رضا مجیدزاده، تهران: روزنه.
 References
Alan Gelb et al. (1988), Oil Windfalls: Blessing or Curse?, Oxford: Oxford University Press.
Amin, Samir (1976), Unequal Development, Brighton, UK: Harvester Press.
Aslaksen, S. (2009), Corruption and Oil: Evidence from Panel Data.
Baran, Paul and Paul Sweezy (1966), Monopoly Capital, New York: Monthly Review Press.
Bninnschweiler, Christa (2008), “Cursing the Blessings? Natural Resource Abundance, Institutions, and Economic Growth”, World Development 36, no. 3.
Brueckner, Martin et al. (2014), Resource Curse or Cure? On the Sustainability of Development in Western Australia (CSR, Sustainability, Ethics and Governance), Berlin: Springer.
Chenery, Hollis (1979), Structural Change and Development Policy, New York; Oxford University Press.
Di John, Jonathan (2009), From Windfall to Curse? Oil and Industrialization in Venezuela, 1920 to the Present, University Park: Penn State University Press.
Fraser, Alastair and John Lungu (2010), “For Whom the Windfalls? Winners and Losers in the Privatization of Zambia's Copper Mines” (Lusaka, Zambia: Civil Society Trade Network of Zambia, 2007): <www.minewatchzambia.com/reports/report.pdf, accessed 1 August 2010>.
Furtado, Celso (1970), Economic Development in Latin America, Cambridge: Cambridge University Press.
Gilmore, Robert Louis (1964), Caudillism and Militarism in Venezuela 1810-1910, Athens: Ohio University Press.
Harold, Innis (1930), The Euro Trade in Canada, New Haven: Yale University Press,
Haussmann, Ricardo and Francisco Rodriguez (2006), “Why Did Venezuelan Growth Collapse?”, Paper Presented at the Kennedy School of Government Conference, “Venezuelan Economic Growth 1970-2005”, Cambridge: Harvard University, April.
Humphreys, Macartan et al. (2007), Escaping the Resource Curse (Initiative for Policy Dialogue at Columbia: Challenges in Development and Globalization), New York: Columbia University Press.
Mauro, Paolo (1998), “Corruption: Causes, Consequences, and Agenda for Further Research”, Finance and Development 35, no. 1.
Mueller, Dennis (1989), Public Choice 11, Cambridge: Cambridge University Press.
Mulungu, Kelvin and John N. Ng`ombe (2017), “Sources of Economic Growth in Zambia, 1970-2013: A Growth Accounting Approach”, Economies, 15(5).
Neary, P. and Sweder Van Wijnbergen (1986), Natural Resources and the Macroeconomic: A Theoretical Framework. In Natural Resources and the Macro Economy, University College Dublin, School of Economics.
Oji, Mazi A. Kanu and Valerie U. Oji (2010), Corruption in Nigeria: The Fight and Movement to Cure the Malady Paperback, USA: University of America Press.
Olson, Mancur (1993), “Dictatorship, Democracy and Development”, American Political Science Review 87, no. 3.
Papyrakis, de Elissaios (2018), The Resource Curse Re-examined: The Role of Extractive Industry in Development, New York: Columbia University Press.
Potara, Nicola and Richard Auty (2008), “A Dual-track Strategy for Managing Mauritania's Projected Oil Rent”, Development Policy Review 26(1).
Prebisch, Raúl (1950), The Economic Development of Latin America and Its Principal Problems, New York: UN.
Sala-i-Martin, Xavier and Arvind Subramanian (2003), “Addressing the Natural Resource Curse: An Illustration from Nigeria”, Colombia University.
Shaffer, Brenda and Taleh Ziyadov (2012), Beyond the Resource Curse, Pennsylivania: University of Pennsylvania Press.
Thorp, Rosemary (1998), Progress, Poverry and Exclusion: An Economic History of Latin America in the 20th Century, Washington, DC: Inter-American Development Bank.
Tornell, Aaron and Philip Lane (1999), “The Voracity Effect”, American Economic Review 89, no. 1, Unpublished Manuscript.
Wright, Gavin and Jesse Czelusta (2007), “Resource-Based Growth: Past and Present”, in: Daniel Lederman and William Maloney (eds.), Natural Resources: Neither Curse nor Destiny, Washington, DC: World Bank.