ژئواکونومی و نظم منطقه‌ای (نوردیک، شرق‌آسیا، و خاورمیانه)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

استادیار روابط بین‌الملل، گروه علوم سیاسی، دانشکده اقتصاد و علوم اجتماعی، دانشگاه بوعلی‌سینا، همدان، ایران.

چکیده

در دو سدۀ گذشته، به‌واسطۀ تفوق حوزۀ ژئوپولتیک، مسائل ژئواکونومیک نیز متأثر از آن و به‌‌عنوان یکی از زیرشاخه‌‌های آن شناخته شده است و خصوصاً در ایران و از جانب جغرافی‌‌دانان سیاسی به‌عنوان یکی از زیرسیستم‌‌های سیاست جغرافیایی قلمداد شده است. این درحالی است که ژئواکونومی یکی از حوزه‌‌های مجزا با ژئوپولتیک محسوب می‌‌شود و در مفاهیم و روش‌‌شناسی دو مسیر متفاوت از یک‌دیگر را طی می‌‌کنند. این موضوع وقتی با ملاحظات مربوط به نظم منطقه‌‌ای نیز مرتبط می‌‌شود با آسیب‌‌پذیری ژئوپولتیک و ناتوانی آن در تحلیل بسیاری از موقعیت‌‌های هم‌گرایانه و واگرایانه هم‌راه می‌‌شود، به‌نحوی‌که بسیاری از کسانی که در بستر ژئواکونومی به مطالعات و تحقیقاتی دست زده‌اند معتقدند که نظم ژئواکونومیک با نظم ژئوپولتیک متفاوت است (اگر متباین نباشد). این موضوع را می‌‌توان با مطالعۀ مقایسه‌‌ای بین سه منطقۀ «خاورمیانه»، «جنوب شرق آسیا»، و «نوردیک» مشاهده کرد. سؤال این است که چگونه ژئواکونومی وضعیت اخیر نظم منطقه‌ای در سه حوزۀ منطقه‌‌ای نوردیک، جنوب شرق آسیا، و خاورمیانه را صورت‌‌بندی می‌‌کند؟ فرضیه‌‌ای که در این‌جا می‌‌توان به آن اشاره کرد این است که باتوجه‌به متغیرهای الگویی کانتوری و اشپیگل، حوزۀ ژئواکونومیک منطقۀ نوردیک (کشورهای سوئد، نروژ، دانمارک، فنلاند، و ایسلند) واحد منطقه‌‌ای ژئواکونومیک، منطقۀ جنوب شرق آسیا به‌سمت تکامل هم‌گرایی با تکیه بر هویت جاذب و منطقۀ خاورمیانه منطقۀ ژئواکونومیک واگرایانه را تجربه می‌‌کند. این مقاله ضمن بررسی ابعاد مفهومی و نظری به‌سراغ بررسی جایگاه ژئواکونومی بعد از فروپاشی نظم دوقطبی خواهد رفت و مؤلفه‌‌های تعیین‌‌کننده و تأثیرگذار ژئواکونومی را در شکل‌‌دهی به نظم منطقه‌‌ای، باتوجه‌به نظرات دو اندیشمند روابط بین‌الملل، یعنی کانتوری و اشپیگل، درخصوص هم‌گرایی و واگرایی بررسی خواهد کرد و تأثیر تعیین‌کنندۀ اقتصاد بر شکل‌دهی به امنیت و تغییر پارادایمی از ژئوپولتیک به ژئواکونومی را در قوام و دوام نظم منطقه‌‌ای در سه منطقۀ نوردیک، جنوب شرق آسیا، و خاورمیانه واکاوی می‌‌کند.

کلیدواژه‌ها


ارغوانی پیرسلامی، فریبرز (1396)، «بلوک‌‌های تجاری منطقه‌‌ای در خاورمیانه: بررسی چالش‌‌ها از منظر اقتصاد سیاسی»، فصل‌نامۀ سیاست خارجی، س 31، ش 4، زمستان.
اکبریان، رضا و محسن شکری (1395)، «جهانی‌‌شدن و منطقه‌‌گرایی اقتصادی در حوزۀ شورای همکاری خلیج فارس»، فصل‌نامۀ سیاست جهانی، دورۀ پنجم، ش 2، تابستان.
امیدی، علی (1385)، «تأثیر ژئوپولتیک در رخوت و هم‌گرایی در اکو و بالندگی آ. سه. آن.»، فصل‌نامۀ ژئوپولتیک، س 2، ش 1.
امیدی، علی (1388)، منطقه‌‌گرایی در آسیا: نگاهی به سازمان‌‌های آ. سه. آن.، سارک، و اکو، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌‌المللی وزارت امور خارجه.
حافظ‌نیا، محمدرضا (1390)، اصول و مفاهیم ژئوپولتیک، تهران: آستان قدس رضوی.
دویچ، کارل و جوزف نای (1375)، نظریه‌‌هایروابطبین‌‌الملل، ترجمه و تدوین وحید بزرگی، تهران: جهاد دانشگاهی.
رحمتی، رضا (1398)، جنگ اقتصادی، تهران: دیدمان.
سازمند، بهاره (1388)، منطقه‌‌گرایی و هویت مشترک در جنوب شرقی آسیا، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌‌المللی وزارت امور خارجه.
عزتی، عزت‌الله (1380)، ژئوپولتیک در قرن بیستم، تهران: سمت.
مختاری هشی، حسین (1397)، «تبیین مفهوم ژئواکونومی (اقتصاد ژئوپولتیکی) و توصیه‌هایی برای ایران»، فصل‌نامۀ ژئوپولتیک، س 14، ش 2، تابستان.
میرحیدر، دره و دیگران (1396)، مبانی جغرافیای سیاسی، تهران: سمت.
میرزایی، محمدمهدی و مریم شهبازی (1396)، «مقایسۀ تطبیقی سازمان‌های اکو و آ. سه. آن. (دلایل هم‌گرایی و واگرایی)»، فصل‌نامۀ سیاست، س 4، ش 16، زمستان.
References 
ASEAN Statistical Highlights (2018), Jakarta: ASEAN Secretariat, October 2018.
Baldwin, David (1985), Economic Statecraft, Princeton University Press.
Blackwill, Robert D. (2009), “The Geopolitical Consequences of the World Economic Recession- A Caution”, RAND Corporation Occasional Paper.
Blackwill, Robert D. and Jennifer M. Harris (2017), War by Other Means: Geoeconomics and Statecraft, Harvard University Press.
Cantori, Louis and Steven Spiegel (1970), “The International Politics of Regions, A Comparative Approach”, Los Angeles, University of California Press.
Dodds, Klaus (2000), Geopolitics in a Changing World, Pearson Education Limited
Grunfelder, Julien, Linus Rispling, and Gustaf Norlén (2018), “State of the Nordic Region 2018”, Nordic Council of Ministers.
Kirshner, Jonathan (2014), “Geopolitics after the Global Financial Crisis”, International Relations and Security Network, September 3.
Lightfoot, Jeff (2013), “The Strategic Implications of the Euro Crisis”, Fletcher Forum of World Affairs, January 24.
Ljungberg, Jonas and Lennart Schön (2013), “Domestic Market and International Integration: Paths to Industrialization in Nordic Countries”, Scandinavian Economic History Review 61(2).
Matjašič, Peter and Ronan Blaise (2007), “Relations Between the European Union and the Nordic Countries: Is There a Nordic Reluctance?”:
Mirtchev, Alexander (2013), “Europe’s Strategic Future: Implications of the Eurozone Crisis”, International Relations and Security Network, October 14.
Nixon, Simon (2014), “EU’s Next Challenges Are Geopolitical”, Wall Street Journal, July 20.
Rahmati, Reza (2019), “The Impact of Globalization on Iranian and Swedish Citizens”, Journal of Political Knowledge, vol. 15, Issue 1 - Serial Number 29, Winter and Spring.
Rahmati, Reza (2020), “Nordic Securitization Model: Transition of Environment from Securitizing to Normalizing”, Strategic Studies Quarterly, vol. 22, Issue 86 - Serial Number 4, Winter.
Sachs, J. et al. (2017), SDG Index and Dashboards Report 2017, New York: Bertelsmann Stiftung and Sustainable Development Solutions Network (SDSN).
SIPRI Military Expenditure Database (2018): <https://www.sipri.org/databases/milex>.
Sverdlik, Yevgeniy (2018), “Facebook Data Center Investment in Sweden Nears US$1B”: <https://www.datacenterknowledge.com/facebook/facebook-data-center-investment-sweden-nears-us1b>.
Wooldridge, A. (2013), “The Nordic Light”, The Economist, Special Report, 2 February.
World Bank (2016), “Middle East and North Africa”: <http://data.worldbank.org/region/middle-east-and-north-africa>.