نظریه فرهنگ و عقلانیت در اندیشه هربرت مارکوزه

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری اندیشه‌های سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد آشتیان، آشتیان، ایران.

2 استادیار گروه جامعه‌شناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد آشتیان، آشتیان، ایران.

چکیده

مسئله عقلانیت ابزاری و تکنولوژیکی، امروزه به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مسائل و مشکلات جامعه مدرن معرفی شده است به‌گونه‌ای که فرهنگ صنعتی شده به‌شدت تحت تأثیر این عقلانیت قرار گرفته است. یکی از مهم‌ترین منتقدان چنین فرهنگی هربرت مارکوزه است. مارکوزه تلاش دارد ضمن مفصل بندی مفاهیمی مانند عقلانیت ابزاری و تکنولوژیکی و پیوند فرآیندهای صنعتی شدن سرمایه داری متأخر، نشان‎ دهد که چگونه این عقلانیت با استفاده از مازاد سرکوبی که برای شکل گیری تمدن ضروری است، اصل واقعیت را بر جهان حاکم کرده و با شکل دهی به نیازهای کاذب در قالب صنعت فرهنگ، به انقیاد گروه‎ های مختلف اجتماعی بپردازد. به باور مارکوزه، صرف تأکید بر عقلانیت تکنولوژیکی و تبعات آن در جامعه معاصر نمی تواند منجر به رهایی انسان و به تعبیر وی لوگوس زندگی باشد و نیازمند نوعی پراکسیس اجتماعی برای مقابله با آن هستیم. همچنین وی با تأسی از فروید، تلاش دارد تا با فراتررفتن از مفهوم نیاز و تبیین میل در مفصل بندی جامعه معاصر، مسیر مارکس برای مقابله با فرهنگ جامعه معاصر را گسترش دهد. در این جستار کوشش‎‎ شده تا ضمن توصیف و تبیین مفهوم عقلانیت ابزاری و تکنولوژیکی و تأثیرات آن بر فرهنگ معاصر، به بررسی ریشه های تاریخی و فکری چنین عقلانیتی پرداخته و نشان داده شده که مارکوزه راه برون‌رفت از این وضعیت را چه چیزی می داند. از همین رو، تلاش شده تا ضمن معرفی اندیشه های وی، مهم‌ترین نظریه پردازانی که بر اندیشه مارکوزه تأثیر گذاشته اند، ازجمله هایدگر، مارکس، فروید و هوسرل، به نقد صنعت فرهنگی پرداخته شد که تمام عرصه های زندگی روزمره ما را تحت سلطه خود درآورده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


مارکس، کارل (1400)، دست‌نوشته‌های اقتصادی و فلسفی ۱۸۴۴، چاپ پنجم، تهران: نشر آشیان.
مارکوزه، هربرت (1385)، انسان تک­ساحتی، ترجمه: محسن مؤیدی، چاپ سوم، تهران: امیرکبیر.
مارکوزه، هربرت (1390)، اروس و تمدن، ترجمه: امیر هوشنگ افتخاری راد، چاپ سوم، تهران: نشر چشمه.
هایدگر، مارتین (1400)، هستی و زمان، ترجمه، سیاوش جمادی، چاپ پنجم، تهران: ققنوس.
Referecens
Abromeit, J. (2019). “The Vicissitudes of the Politics of “Life”: Max Horkheimer and Herbert Marcuse’s Reception of Phenomenology and Vitalism in Weimar Germany”, Enrahonar: An International Journal of Theoretical and Practical Reason, 62 (2).
Adorno, T. W. (1991). Minima Moralia (E.F.N. Jephcott, Verso, Trans).
Belu, D. (2005). “Thinking Technology, Thinking Nature.” In Inquiry Volume 48 Number 6:572-591.
Bunge, M. (1976). The Philosophical Richness of Technology. PSA: Proceedings of the Biennial Meeting of the Philosophy of Science Association. Volume 2: 153-172.
Darmaji, A. (2013). “Herbert Marcuse tentang Masyarakat Satu Dimensi”, Ilmu Ushuluddin, 1, (6).
Feenberg, A. (2000). “From Essentialism to Constructivism: Philosophy of Technology at the Crossroads.” In Technology and the Good Life. Edited by Eric Higgs, Andrew Light and David Strong. Chicago: The University of Chicago Press.
Feenberg, A. (2005). Heidegger & Marcuse: The Catastrophe and Redemption of History. New York: Routledge.
Habermas, J. (1968) Antworten auf Herbert Marcuse. (Frankfurt am Main: Suhrkamp.
Heidegger, M. (1977). The question concerning technology and other essays. New York: Harper & Row.
Heidegger, M. (1995). The Fundamental Concepts of Metaphysics: World, Finitude, Solitude, trans. William. A. MacNeill and Nicholas Walker (Bloomington and Indianapolis: Indiana University Press, 1995)
Heidegger, M. (2020). being and Time, translated by Siavash Jamadi, fifth edition, Tehran: Qaqnos Publishing (In Persian).
Heidegger, M. (2021). Being and Time, translated by Siavash Jamadi, published by Qoqnos, fifth edition.
Kellner, Douglas, Illuminating: The Critical Theory Project. https://pages.gseis.ucla.edu/faculty/ kellner/Illumina%20Folder/kell13a.htm (accessed January 8, 2019).
Marcuse, H. (1968). “Liberation from the Affluent Society,” in The Dialectics of Liberation ed. David Cooper (Harmondsworth/Baltimore: Penguin, 175-176.
Marcuse, H. (1970). “The End of Utopia,” in Five Lectures, trans. Jeremy Shapiro and Sherry Weber. (Boston, Beacon: 1970), 79.
Marcuse, H. (1972). Counter-Revolution and Revolt (Boston: Beacon, 1972), "Technology and Science as Ideology," in Toward a Rational Society; Student Protest, Science, and Politics, trans. Jeremy J. Shapiro (Boston: Beacon Press, 1970), 87-88.
Marcuse, H. (1972). Counterrevolution and Revolt. London: The Penguin Press.
Marcuse, H. (1978). The Aesthetic Dimension: Toward a Critique of Marxist Aesthetics. Boston: Beacon Press.
Marcuse, H. (1982). The Industrial Revolution and the New Left. Beijing: The Commercial Press.
Marcuse, H. (1987). “The Rationality of Philosophy,” in Transvaluation of Values and Radical Social Change, eds. Peter-Erwin Jansen, Sarah Surak, and Charles Reitz.
Marcuse, H. (1987). Hegel's Ontology and the Theory of Historicity, trans. Seyla. Benhabib, (Cambridge, MA: MIT Press, 1987).
Marcuse, H. (2005). "New Sources on the Foundation of Historical Materialism," in Herbert Marcuse, HeideggerianMarxism, eds. Richard Wolin and John Abromeit. (Lincoln and London: University Nebraska Press),
Marcuse, H. (2006). One-dimensional human, translation: Mohsen Moayidi, third edition, Tehran: Amirkabir publishing (In Persian).
Marcuse, H. (2006). One-Dimensional Man, translated by: Mohsen Moveidi, Amirkabir publishing house, third edition.
Marcuse, H. (2007). “Sartre’s Existentialism,” in The Essential Marcuse: Selected Writings of Philosopher and Social Critic Herbert Marcuse, eds. Andrew Feenberg and William Leiss.
Marcuse, H. (2011). Eros and civilization, translated by: Amir Hoshang Eftekhari Rad, third edition, Tehran: Cheshme Publishing (In Persian).
Marcuse, H. (2011). Eros and Civilization, translated by: Amir Houshang Eftekhari Rad, Cheshme Publishing House, third edition.
Marx, K. (1967). "The German Ideology" in Writings of the Young Marx on Philosophy and Society, eds. Lloyd Easton and Kurt Guddat. New York, Doubleday.
Marx, K. (2020). Economic and Philosophical Manuscripts of 1844, fifth edition, Tehran: Ashian Publishing (In Persian).
Marx, K. (2021). The Economic and Philosophic Manuscripts of 1844, translated by Hasan Mortazavi, Published by Ashian, fifth edition.
Miles, M. (2016). Eco-aesthetic Dimensions: Herbert Marcuse, Ecology and Art, “Visual and Performing Arts Research Article”, no 3.
O’Brien, P. T. (2013). “Herbert Marcuse; Liberation, Domination, and the Great Refusal”, Theses and Dissertations, Lehigh University, 2013.
Ocay, J. (2009). “Eroticizing Marx, Revolutionizing Freud: Marcuse’s Psychoanalytic Turn.” In Kritike. Volume 3 Number 1: 10-23. Doi <http://www.kritike.org/journal/issue_4/ocay_ december2008.pdf.
Ocay, J. (2010). “Technology, Technological Domination, and the Great Refusal: Marcuse’s Critique of Advanced Industrial Society.” In Kritike. Volume 4 Number 1: 54-78. doi: 10.3860/krit.v4i1.1835.
Santoso, H. (2003). “Kritik Herbert Marcuse Atas Selubung Ideologis di Balik Rasionalitas Manusia”, Listiyono Susanto & Sunarto, Epistemologi Kiri: Seri Pemikiran Tokoh, Yogyakarta: Penerbit Ar-Ruzz.
Seybold, P. (2017). “The Great Refusal: Herbert Marcuse and Contemporary Social Movements”, Socialism and Democracy, 31, (3). doi. 10.1080/08854300.2017.1376400
Zheng, C. (2022). From Alienation to Sublimation: An Analysis of Herbert Marcuse’s Views About Ethics From a Cultural Perspective. Studies in Literature and Language, 2 4(1), 33-36. Available from: http://www.cscanada.net/index.php/sll/article/view/12436 DOI: http://dx.doi.org/10.3968/12436.
Zilbersheid, U. (2008). “The Utopia of Herbert Marcuse Part 1”, Critique; Journal of Socialist Theory, 36, (3). DOI: 10.1080/03017600802434508.