چالش‌های توسعه اقتصادی اقلیم کردستان عراق در خاورمیانه

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری روابط بین الملل، واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران رئیس دپارتمان مطالعات کُردی در انجمن ایرانی مطالعات غرب آسیا.

2 دانشیار، روابط بین‌الملل، گروه روابط بین‌الملل، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران.

3 استاد علوم سیاسی، گروه علوم سیاسی، دانشکده علوم اقتصادی و سیاسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

4 استاد علوم سیاسی، گروه علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

10.22126/ipes.2022.8525.1525

چکیده

براساس نظریه مجموعه امنیتی منطقه‌ای تا سال 2003، خاورمیانه دارای یک مجموعه امنیت منطقه‌ای مستقل با سه زیرمجموعه امنیتی در شامات، خلیج‌فارس و مغرب بود؛ اما تحولات روی‌داده در منطقه ازجمله حمله آمریکا به عراق (2003)، وقوع بهار عربی (2011) و ظهور داعش (2014) و... باعث شده تا مجموعه امنیتی خاورمیانه دست‌خوش تغییر و تحولات مختلفی شود یکی از این تحولات، تولد یک زیرمجموعه امنیتی جدید با محوریت مسئله کُرد است. این مهم در سایه افزایش بازیگری کردها در خاورمیانه و به‌خصوص در دو کشور عراق و سوریه روی داده است. کردها از سال 2003 بدین‌سو در چارچوب جمهوری فدرال عراق، فرصت یافته‌اند حکومت نیمه‌خودمختار دهة 1990 خود را به حکومت فدرالی با ‌نام حکومت اقلیم کردستان عراق تغییر دهند. از سوی دیگر اقلیم کردستان عراق به‌عنوان یک بازیگر نوظهور منطقه‌ای در تلاش بوده تا در حوزه اقتصادی، برنامه‌های توسعه‌ای مختلفی را عملیاتی کنند. هرچند وضعیت اقتصادی اقلیم کردستان در مقایسه با دیگر مناطق عراق از شرایط بهتری دارد، اما برنامه‌های مذکور با مشکلات و موانع مختلفی روبه‎رو بوده‌اند. مقاله پیش رو به پیچیدگی‌ها و دشواری‌های مختلفی که دولت اقلیم کردستان عراق در امر توسعه اقتصادی با آن‌ها مواجه است خواهد پرداخت. سؤال اصلی این است که بودن در منطقه بحران‌زای خاورمیانه چه تأثیری بر برنامه توسعه اقتصادی حکومت اقلیم کردستان داشته است؟ با بهره‌گیری از روش‌های توصیفی-تحلیلی و نیز کاربرد نظریه مجموعه امنیتی منطقه‌ای درخواهیم یافت، توسعه اقتصادی اقلیم کردستان عراق عمدتاً متأثر از روابط قدرت میان بازیگران اصلی و وابستگی‌های متقابل امنیتی در زیرمجموعه امنیتی جدید کُرد است لذا خلق نقشی پذیرفته‌شده در این زیرمجموعه در سایه تنش‌زدایی‌های سیاسی-امنیتی و ایجاد مناسبات متعادل با بازیگران مختلف فرامنطقه‌ای و منطقه‌ای ضرورت اساسی این مهم است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابالاس، ادگار (1377). جنبش کُردها. ترجمه اسماعیل فتاح قاضی، تهران: انتشارات مؤسسه نگاه.
ابراهیمی، نبی‌الله (۱۳۸۶). تأملی بر مبانی و فرهنگ مکتب کپنهاگ. فصلنامه سیاست خارجی، (۸۲)، ۴۳۹-۴۵۸.
اوزوالدو سونکل، بیوردن هتنه، آندراش اینوتای (1391). منطقه‌گرایی نو و آینده امنیت و توسعه. مترجم علیرضا طیب. تهران: وزارت امور خارجه.
ایران و ترکیه بر یکپارچگی ملت عراق تأکید دارند https://www.ilna.ir/fa/tiny/news-541759
ایسنا. حمله هوایی ارتش ترکیه به شمال اقلیم کردستان عراق. https://www.isna.ir/news/1401091107071
بارزانی، مسعود (2020). بو میژو. ئه‌ولیرچاپخانه روکسانا
بارزانی، مسعود. بارزانی نه مر و بزوتنه وه ی رزگاریخوازی کورد، 1958- 1961. دهوک: خه بات، 1998، جلد2.
بارزانی، مسعود؛ بارزانی نه مر و بزوتنه وه ی رزگاریخوازی کورد، 1931-1958. وه رگیر سعید ئاکام، دهوک: خه بات، 1988، جلد1.
برزگر، کیهان (1386). سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در عراق جدید. تهران: مجمع تشخیص مصلحت نظام، مرکز تحقیقات استراتژیک.
بوزان، باری (۱۳۸۹) مردم، دولت‌ها و هراس، ترجمه پژوهشکده مطالعات راهبردی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
بوزان، باری و ویور، الی (1388). مناطق و قدرتها. مترجم: رحمان قهرمانپور، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
بوزان، باری و ویور، الی و دوویلد، پاپ (1386). چارچوبی تازه برای تحلیل امنیت. مترجم: علیرضا طیب، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
بوزان، باری و ویور، اولی و دو ویلد، پاپ (۱۳۸۶). چهارچوبی تازه برای تحلیل امنیت، ترجمه علیرضا طیب، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
پشنگ، اردشیر (1394). کُردها در میانه جنگ ایران و عراق. تهران: نشر مرز و بوم.
تیشه یار، ماندانا (1384). سیاست خارجی عراق: بررسی نقش جغرافیای سیاسی عراق در روابط با همسایگان. تهران: ماندانا تیشه یار و مهناز ظهیری‎نژاد.
حاجی یوسفی، امیرمحمد و سلطانی‎نژاد، احمد (1386). سامان سیاسی در عراق جدید تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.
حق‎پناه جعفر (1387). کُردها و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: ابرار معاصر.
دلاوه‎ر عه‎بدولعه‎زیر عه‎لائه‎لدین (2015). نیشتمانسازیی و سیسته‎می فه‎رمانره‎وایه‎تی خومالی له هه‎ریمی کوردستان، هه‌ولیر، میری.
رمضانزاده، عبدالله (1376). توسعه و چالش‌های قومی. توسعه و امنیت عمومی، جلد دوم، تهران.
سریع‌القلم، محمود (1382). عقلانیت و آینده توسعه‌یافتگی ایران. تهران: مرکز پژوهش‌های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه.
شیخ عطار، علی‌رضا (1382). کُردها و قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای، تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام.
العالم. حملات موشکی ایران به پایگاه‌های احزاب کُرد در اقلیم کردستان عراق. https://fa.alalam.ir/news/6448528
عه بدولره حمان عومه ر، سه روه ر. یه کیتی نیشتمانی کوردستان. سلیمانی: په خشی ته ها، 2002.74
فصلنامه مطالعات راهبردی (۱۳۷۹). گفتگوی علمی: آشنایی با مکتب کپنهاگ در حوزه مطالعات امنیتی، فصلنامه مطالعات راهبردی، (۹)، ۹-۱۶.
کنترل کرکوک توسط نیروهای عراق. https://per.euronews.com/2017/10/16/iraqi-forces-move-into-kirkuk-center
که مال، مه زهه ر ئه حمه د. چه ند لاپه ره یک له میژووی گه لی کورد. به شی یه که م، بغداد: چاپخانه ی الادیب البغدادیه، 1985.
کوچیرا، کریس. میژووی کورد له سه ده ی نوزده و بیست دا. وه رگیراوی محمد ریانی، تاران: چاپخانه ی صدف، 1369.
لیژنه‌ی باڵای ئه‌منی سلێمانی خوپیشاندان قه‌ده‌غه‌دەکات  https://www.dengiamerika.com/a/5693279.html
ماهنامه فراتاب (1399). گفت‌وگو با رئیس سندیکای صندوق جذب سرمایه‌گذاری خارجی در اقلیم کردستان عراق، (2).
مجازات در عمق کردستان عراق حملات موشکی و پهبادی سپاه، تروریست‌ها را درهم کوبید https://kayhan.ir/fa/news/254139
مک داول، دیوید (1380). تاریخ معاصر کرد. ترجمه ابراهیم یونسی، تهران: نشر پانیذ.
ملا عمر عیسی، صالح (1380). بحران‌آفرینی قدرت‌های بزرگ در کردستان عراق. تهران: توکلی.
منبع عراقی از استقرار نظامیان ترکیه در مرز اقلیم کردستان خبر داد https://www.mehrnews.com/news/ 5650326
میدل‌ایست. قطع پرداخت حقوق کارمندان اقلیم کردستان توسط بغداد غیر قانونی است https://mdeast. news/2020/04/28
نصری، قدیر (۱۳۸۱). «مکتب کپنهاگ: مبانی نظری و موازین عملی». مطالعات دفاعی و امنیتی، (۳۳)، ۳۳-۵۸.
یلدیز، کریم (1391). کُردها در عراق. ترجمه سیروس فیضی، تهران: توکلی.
References
Barzani, M. (2020). For History. Erbil, Roxana.  (In Kurdish).
Barzegar, K. (2007). The foreign policy of the Islamic Republic of Iran in the new Iraq. Tehran: Expediency Assessment Council, Strategic Research Center.  [Persian].
Baylis, J. & Smith, S. (2005). The Globalization of World Politics An Introduction to International Relations. Oxford University Press. Vol 1.
Buzan, B. & Waever, O., & De Wilde, J. (1997). Security: A New Framework for Analysis. Lynne Rienner Publishers Inc.
Buzan, B. & Waever, O. (2003). Regions and Powers: The Structure of International Security. Cambridge University Press.
Buzan, B. (1983). People, States, and Fear the National Security Problem in International Relations. Wheatsheaf Books. the University of Michigan.
David L. Ph. (2018). The Great Betrayal How America Abandoned the Kurds and Lost the Middle East. Publisher: Bloomsbury USA.
Entessar, N. (2009). Kurdish Politics in the Middle East Revised Edition. Lexington Books; Revised edition.
Eslami, M. & Shams Abadi, A. (2018). The Causes behind the appointment of Kurdistan Regions Separation Referendum. Geopolitics Quarterly, 14(51), 63-94 (In Persian).
Gareth R. V., & Stansfield, ‎M. Sh. (2017). The Kurdish Question Revisited. Publisher: Oxford University Press.
Ghavam, Abdol Ali S. (1999). Principles of Foreign Policy & International Relations. Tehran, Samt (In Persian).
Gholami, T., & Karimi, T. (2017). The U.S and Russia’s Kurdish Policies: Iran’s National Security and Interests. Geopolitics Quarterly, 13(46), 174-201 (In Persian).
Gordon, M. R. (2019). Trump Calls for Defense, Use of Syrian Oil Fields. https://www.wsj.com/articles/trump-calls-for-control-use-of-syrian-oil-fields-11571700927
Haghpanah, J. (2008). Kurds & Foreign Policy of the Islamic Republic of Iran, Tehran: Abrar (In Persian).
Haji Khedir, H. (2020). Social Capital, Civic Engagement and Democratization in Kurdistan. Publisher: Springer.
Hardan, M. (2021). Syrian government and Kurds discuss plans for oil trade. https://www.al-monitor.com/originals/2021/08/syrian-government-kurds-discuss-plans-oil-trade
Heller, J. (2017). Israel endorses an independent Kurdish state. https://www.reuters.com
Iraq refuses talks with Kurds about referendum results. (2017). https://www.aljazeera.com
Kaplan, D. R. (1987). Sons of Devils. In a turbulent region, the stateless Kurds play the role of spoiler. https://www.theatlantic.com
Lake, D. A., & Morgan, P. M. (1997). Regional Orders: Building Security in New World. Pennsylvania State University Press.
Lisa S. (2021). Social Media Impacts on Conflict and Democracy, The Tectonic Shift. Taylor & Francis.
Lortz, M. G. (2005). Willing to Face Death: A History of Kurdish, Military Forces — the Peshmerga — from, the Ottoman Empire to Present-Day Iraq. Florida State University Libraries.
Mazhar, K. (1985). A few pages about Kurdish history. Baghdad, Al Adib (In Kurdish).
Montgomery, H. (2005) The Kurds of Syria. An existence denied Berlin: Europaisches Zentrun fur Kurdishe Studiun.
O'Ballance, E. (1996). The Kurdish Struggle, 1920-94. Palgrave Macmillan London. doi: 10.1057/9780230377424.
Oil Companies Active In Iraqi Kurdistan. (2011). https://www.chemanager-online.com
Pashang, Ardeshir (2015). The Kurds in the midst of the Iran-Iraq War. Tehran. Marzo boum (In Persian).
Roumina, E., & TaherBidar, M. (2018). The Impact of U.S Strategy on Iraqi Kurdistan from 1971 ‎to 2014‎. Geopolitics Quarterly, 14(50), 1-20 (In Persian).
Szuba, J. (2022). US extends military support for Iraq’s Kurdistan Region. https://www.al-monitor.com/originals/2022/09/us-extends-military-support-iraqs-kurdistan-region
White, P. J. (2000). Primitive Rebels Or Revolutionary Modernizers, The Kurdish Nationalist Movement in Turkey. Bloomsbury USA.