مطالعه میدانی عاملیت چندگانه و شبکه ای شده در اعتراض های اجتماعی در ایران از 1396 تا 1400

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استاد رشته علوم سیاسی، دانشگده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

2 دانشجوی دکتری علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه شیراز، شیراز ، ایران.

10.22126/ipes.2023.8514.1524

چکیده

از دهه 1990 به این‎سو به تأثیر از گسترش تحولات ساختاری - نوسازی، جهانی‎شدن و انقلاب ارتباطات و اطلاعات، شاهد سیاسی شدن هویت‎ها و عاملیت های گوناگون بوده ایم و جنبش‎های اجتماعی به ‎مثابه چتر بزرگی برای پوشش دادن و رهبری اعتراض‎ها عمل کرده ‎اند. اعتراض‎های دهه 1390 نقطه عطفی در تاریخ نوین ایران به شمار می رود؛ زیرا به ‎لحاظ شکلی و ماهوی، تفاوت زیادی با جنبش‎های پیشین دارند. در این اعتراض‎ها توده‎ها، کارگران، اصناف و جوانان به شکل نسبتاً خودانگیخته ‎ای در خیابان‎ها برای پیش‎برد مطالبات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی خود حضور یافتند. پژوهش حاضر به دنبال پاسخ به این پرسش ‎ها است: دلایل یا انگیزه های اصلی کنش‎گران از شرکت در اعتراض‎های 1396 تا 1400 چه بوده؟ و نحوه مشارکت و آگاهی آن‎ها از برنامه های اعتراضی (زمان و مکان و شعارها) بیشتر از چه راهی بوده است؟ این پژوهش با بهره گیری از نظریه سیاست خیابان و جامعه شبکه ای و با روش میدانی و تکنیک مصاحبه عمیق نیمه ساختاریافته انجام شده است. یافته های کلی این پژوهش از این قرار است: از 1396 تا 1400 سطح کنش‎گری اعتراضی از بدنه فکری یعنی دانشجویان به بقیه اقشار گسترش یافته است. تحلیل محتوای مصاحبه ها حاکی از جایگاه نخست مطالبات اقتصادی و در رده بعد مطالبات اجتماعی و سیاسی به عنوان انگیزه یا دلایل اصلی در کنش‎گری اعتراضی قرار دارند به ‎ویژه اینکه برای جوانان و دانشجویان و دانش ‎آموزان هم مطالبات اقتصادی در درجه نخست اهمیت بوده است. کاهش اعتماد به رسانه های داخلی به‌همراه ظرفیت های ارتباطی و سازمان‎دهی بالای شبکه های اجتماعی مجازی و ماهواره ها منجر به گرایش به آن‎ها برای آگاهی و مشارکت در اعتراض ها شدند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


بیات، آصف (۱۳۹۱). سیاستهای خیابانی: جنبش تهیدستان در ایران. ترجمه اسدالله نبوی. تهران: شیرازه.
کاستلز، مانوئل (۱۳۹۵). شبکههای خشم و امید: جنبشهای اجتماعی در عصر اینترنت. ترجمه مجتبی علیپور. تهران: نشر مرکز.
کاستلز، مانوئل (۱۳۹۳). قدرت ارتباطات. ترجمه محمد آذری نجف‎آبادی. تهران: دفتر مطالعات و برنامه ریزی رسانه ها.
حاجیانی، ابراهیم (۱۳۹۷). اعتراضات و ناآرامیهای دی ماه ۱۳۹۶: تحلیل ها و برآوردها. تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
هالستی، لوله (۱۳۸۰). تحلیل محتوا در علوم انسانی و اجتماعی. ترجمه نادر سالارزاده امیری. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
حسین‎پور، روح‎الله، و رشیدی، احمد (۱۴۰۰). اعتراضات دیماه ۹۶ ازمنظر تئوری جامعه شبکه‎ای پژوهشهای راهبردی سیاست، ۳۶ (۱۰)، 109-139. doi.org/10.22054/qpss.2021.60359. 2829
ایسپا، مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران، قابل دسترسی در: https://ispa.ir
مدنی، سعید(۱۴۰۰). آتش خاموش: نگاهی به اعتراضات آبان۱۳۹۸، گزارش داخلی، موسسه رحمان.
مومنی راد، اکبر(۱۳۹۲). تحلیل محتوای کیفی در آیین پژوهش: ماهیت، مراحل و اعتبار نتایج. فصلنامه اندازهگیری تربیتی، ۱۴ (۴)، 187-222.
نوروزپور، مرتضی (۱۳۹۸). تحلیل اعتراضات سیاسی دی‎ماه ۱۳۹۶. پژوهشنامه علوم سیاسی، ۱۴ (۴)، 185-220. doi: 10.22034/ipsa.2019.391
References
Bayat, A. (2000). street politics, Tehidistan Movement in Iran. translated by Asadullah Nabawi. Tehran: Shirazeh Publishing (In Persian).
Bayat, A. (2010). Life as Politics: How Ordinary People Change the Middle East. Amsterdam: Amsterdam University Press.
Castells, E. (2017). Networks of Anger and Hope: Social Movements in the Internet Age. translated by Mojtabi Qalipour, Tehran: Nashar Markaz (In Persian).
Castells, M. (2011). A Network Theory of Power. International Journal of Communication, 5, 773-787.
Castells, M. (2014). The Power of Communication. translated by Mohammad Azari Najafabadi, Tehran: Media Studies and Planning Office (In Persian).
Hajiani, E. (2018). protests and unrest in January 2017; Analyses and Estimates. Tehran, Strategic Studies Research Institute (In Persian).
Holsti, L. R. (2007). Content analysis in social and human sciences. translated by Nader Salarzadeh Amiri. Tehran: Allameh Tabatabai University Press (In Persian).
Hosseinpour, R., & Rashidi, A. (2021). protests of January 2017 from the perspective of network society theory. Policy Strategic Researchs Quarterly, 10 (39), 109-140 (In Persian).
Iranian Students Opinion Survey Center (ISPA). accessible at: http://www.ispa.ir/ Default/Index/fa (In Persian).
Madani, S. (2020). Fire Extinguished; A look at the protests of November 2019. internal report, Rahman Institute (In Persian).
Mayring, Ph. (2000/06/30). Qualitative Content Analysis. Forum: Qualitative Social Research, FQS1 (2). at: https:// www. Qualitative-research.net/index.php/ fqs/ article/view/1089, at 2021/03/27.
Momeni-Rad, A. (2014). Qualitative content analysis in research: nature, stages and validity of results. Educational Measurement Quarterly, 4 (14), 187-222 (In Persian).
Nowrozpour, M. (2019). Analysis of political protests in January 2017. Journal of Political Science, fall, 14 (4), 185-220 (In Persian).
Shahi, A. & Abdoh-Tabrizi, E. (2020). Iran’s 2019-2020 Demonstrations: The Changing Dynamics of Political Protests in Iran. Asian Affairs, 51 (1), 1-41.