شکستن چرخه فقر: راهبردهایی برای ساکنان کم درآمد مناطق شهری (مطالعه مورد شهر مشهد)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری جامعه شناسی اقتصادی و توسعه ، گروه علوم اجتماعی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

2 گروه علوم اجتماعی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

3 گروه علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

10.22126/ipes.2024.9366.1585

چکیده

فقر همواره شرایطی ثابت که افراد در آن زیست می نمایند نیست، بلکه افراد در طول زندگی خود می توانند به تناوب وارد فقر شده یا از آن خارج شوند. با توجه به اطلاعات کمی که در خصوص استراتژی های خروج افراد از وضعیت فقر در کشور ما وجود دارد، این پژوهش با تمرکز بر شهر مشهد به عنوان کلانشهری در حال رشد و دارای جمعیت حاشیه شهر فراوان و در حال افزایش، صورت پذیرفته است. در این پژوهش، نظریه ها و رویکردهایی مانند چرخه زندگی نیازها و منابع، نظریه توانمندسازی، و رویکرد قابلیتی فقر، مورد مرور قرار گرفته اند. روش پژوهش حاضر نیز کیفی است و در آن از تکنیک جمع آوری داده مصاحبه استفاده شده است. شیوه نمونه گیری، نمونه گیری نظری بوده است و مصاحبه‏شوندگان افراد (زن و مرد) کم برخوردار بالای 18 سال ساکن در مناطق حاشیه ای شهر مشهد بوده اند. برای تحلیل داده ها نیز از تحلیل مضمون و چهارچوب مورد نظر براون و کلارک (2006) استفاده شده است. یافته های این پژوهش نشان می دهد استراتژی‌های خروج از فقر به کار گرفته شده توسط افراد فقیر شامل استراتژی‌های دسترس پذیری حامیان رسمی و غیر رسمی پایدار و کارا (حمایت غیر رسمی اثربخش و پایدار و حمایت رسمی حداکثری)، کسب مشاغل پایدار و مهارت محور (اشتغال پایدار و مشاغل مهارت محور کم سرمایه)، تحصیل‎گرایی و کارورزی پیشرفته‎ی ارتقا دهنده (تحصیل گرایی ارتقا دهنده و مهارت آموزی پیشرفته)، مدیریت اثربخش اقلام پرهزینه (کاهش خفیف هزینه‌های تحصیل کودکان، کاهش خفیف رژیم غذایی پایه خانواده، کاهش خفیف تأمین پوشاک، و کاهش خفیف هزینه‌های سلامت و بهداشت) و ذخیره مؤثر اموال (پس انداز مداوم پولی و پس انداز اموال منقول) بوده است. ضمناً مضمون "گریز از فقر مبتنی بر استراتژی‌های چندگانه‎ مستمر انعطاف پذیر"، به عنوان مضمون کلان پژوهش حاضر انتخاب گردید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


منابع
اکبری، حسین (1396). بسترهای اقتصادی آسیب‌ها و جرائم ‏اجتماعی در شهر مشهد، در تحلیل مسائل و آسیب‌های ‏اجتماعی استان خراسان رضوی. در گزارش اجتماعی کشور، پژوهشگاه هنر، ‏فرهنگ و ارتباطات (صص 176-129). ‏
پیران، پرویز (1384). فقر و جنبش‌های اجتماعی در ایران. رفاه اجتماعی، 5 (18)، 62-17.
رمضانی فرخد، احمد؛ اکبری، حسین؛ فولادیان، مجید؛ موسایی، میثم (1401). فهم ابعاد جامعه‌شناختی اقتصاد غیررسمی در حاشیۀ شهر مشهد: (مطالعۀ موردی محلۀ قلعه‌خیابان مشهد). علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد، 18(2)، 266-227. doi: 10.22067/ social.2022.72848.1091
رمضانی فرخد، احمد؛ اکبری، حسین؛ فولادیان، مجید؛ موسایی، میثم (1401). پیدایش یک حاشیه شهر بر پیکر کلان‌‌شهر مشهد؛ تحلیلی جامعه‌شناختی-اقتصادی از فرایند شکل‌گیری محلۀ قلعه‌خیابان در شهر مشهد. جغرافیا و توسعه فضای شهری، 11 (1)، 47-25. doi: 10.22067/jgusd.2022.72270.1098
فرهادی‌خواه، حسین؛ حاتمی‌نژاد، حسین؛ شاهی، عارف؛ ظفری، مسعود (1396). تحلیل فضایی فقر شهری در سطح محله‎ها (نمونه‌پژوهی: شهر مشهد). اقتصاد شهری، 2 (3)، 36-17. doi: 10.22108/ue.2018.108525.1049
کسلر، دیرک (1394). تحلیل جامعه‌شناختی شبکه، در نظریه‌های روز جامعه‌شناسی از ایزنشتات تا پسامدرن‌ها. ترجمه کرامت الله راسخ. چاپ دوم. تهران: آگه.
گیدنز، آنتونی؛ بردسال، کارن (1386). جامعه‌شناسی. ترجمه حسن چاووشیان. چاپ اول. تهران: نشر نی.
لطفی خاچکی، طاهره؛ اکبری، حسین؛ کرمانی، مهدی؛ ایمانی جاجرمی، حسین (1401). برساخت معناییِ طرد اجتماعی در میان افراد کم‌برخوردار شهر مشهد. مسائل اجتماعی ایران، 12 (2)، 238-221.‎
لوئیس، اسکار (1353). فرهنگ فقر. ترجمه مهدی ثریا. نامه علوم اجتماعی، شماره 4
محمدی، مهلا؛ اکبری، حسین؛ فولادیان، مهدی (1401). ادراک ساکنین متن شهر از حاشیه‌نشینان؛ استراتژی‌های مواجهه ساکنین مناطق برخوردار شهر مشهد با حاشیه‌نشینی. پژوهش‌های جامعه‌شناسی معاصر، 12 (22)، 238-205. doi: 10.22084/csr.2023. 27271.2185
محمودی وحید؛ صمیمی‌فر، قاسم (1384). فقر قابلیتی، رفاه اجتماعی، 4 (17)، 27-5.
References
Ahern, S. L. (2018). Breaking the Cycle of Poverty: A Qualitative Analysis of Higher Education Success among Women on Welfare. Saint Peter's University.
Ahmad, Z., & Batul, T. (2013). Relationship among poverty, education expenditure, and education status: empirical evidence from Pakistan. In Proceedings of the World Congress on Engineering (Vol. 1, pp. 3-5).
Akbari, H. (2017). Economic contexts of social harms and crimes in the city of Mashhad, in the analysis of social problems and harms in Khorasan Razavi province. In National Social Report, Research Institute for Art, Culture and Communication (pp. 129-176) (In Persian).
Aker, J. C. (2007). Social Networks and Household Welfare in Tanzania: Working Together to Get Out of Poverty (SSRN Scholarly Paper NID 995941). Rochester, NY: Social Science Research Network.
Bane, M. J., & Ellwood, D. T. (1983). Slipping into and out of poverty: The dynamics of spells (No. w1199). National Bureau of Economic Research.
Barron, P., Rahayu, S. K., Varada, S., & Febriany, V. (2009). Disturbing the Equilibrium: Movements Out of Poverty in Conflict-Affected Areas of Indonesia. Moving Out of Poverty: Rising from the Ashes of Conflict, 4, 290
Becker, G. S. (1964). Human Capital: A Theoretical and Empirical Analysis, with Special Reference to Education, Chicago: University of Chicago Press.
Beckert, J. (2015). Sociological network analysis, in Contemporary sociological theories from Eisenstadt to postmodernists, translated by Karamatollah Rasekh, Tehran, Agah, 2nd edition.
Blank, R. (2010). Selecting among anti-poverty measures, can an economist be both critical and caring?. Review of Social Economy, 61, 447-469. doi: 10.1080/0034676032000160949
Bradshaw, T. K. (2007). Theories of poverty and anti-poverty programs in community development. Community Development, 38 (1), 7-25. doi: 10.1080/15575330709490182
Braun, V. & Clarke, V. (2006), Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3, 77-101. doi: 10.1191/1478088706qp063oa
Chua, R. T., Mosley, P., Wright, G. A., & Zaman, H. (2000). Microfinance, risk management, and poverty. Assessing the Impact of Microenterprise Services (AIMS), 1-137.
Cotter, D. A. (2002). Poor people in poor places: Local opportunity structures and household poverty. Rural Sociology, 67 (4), 534-555. doi: 10.1111/j.1549-0831.2002.tb00118.x
Davis, P; & Sanchez-Martinez, M. (2014). A review of the economic theories of poverty. National Institute of Economic and Social Research (NIESR) Discussion Papers, (435).‏
De Weerdt, J. (2010). Moving out of poverty in Tanzania: Evidence from Kagera. The Journal of Development Studies, 46 (2), 331-349. doi: 10.1080/00220380902974393
Dewilde, C. (2003). A life‐course perspective on social exclusion and poverty. The British journal of sociology, 54 (1), 109-128. doi: 10.1080/0007131032000045923
Eigbiremolen, G. S. O. (2018). Poverty trends and poverty dynamics: analysis of Nigerian's first‐ever national panel survey data. Journal of International Development, 30 (4), 691-706. doi: 10.1002/jid.3342
Farhadikhah, H., Hataminejad, H., Shahi, A., & Zafari, M. (2018). Spatial Analysis of Urban Poverty in Neighborhood Levels (case study: Mashhad city). Urban Economics, 2 (2), 17-36. doi: 10.22108/ue.2018.108525.1049 (In Persian).
Fontaine, L. (2012). The influence of the market on household survival strategies in preindustrial Europe. Field Actions Science Reports. The journal of field actions, (Special Issue 4).
Frediani, A. A. (2010). Sen's Capability Approach as a framework to the practice of development. Development in practice, 20(2), 173-187. doi: 10.1080/09614520903564181
Ghafoor, S. (2017). Can There Be a Universal Definition of Poverty?. GRIN Verlag.
Giddens, A., & Birdsall, K. (2007). Sociology, translated by Hassan Chavoshian, Tehran, Nashr Ney, 1st edition (In Persian).
Jenkins, S.P. and Rigg, J. A. (2001) The Dynamics of Poverty in Britain. Department for Work and Pensions, Research Report No. 157. Leeds: Corporate Document Services
Kimenyi, M. S. (1991). Rational choice, culture of poverty, and the intergenerational transmission of welfare dependency. Southern Economic Journal, 947-960. doi: 10.2307/1060325
Kristjanson, P., Mango, N., Krishna, A., Radeny, M., & Johnson, N. (2010). Understanding poverty dynamics in Kenya. Journal of international development, 22(7), 978-996. doi: 10.1002/jid.1598
Kristjanson, P.; Krishna, A.; Radeny, M.; Nindo, W. 2004. Pathways out of poverty in western Kenya and the role of livestock. Pro-Poor Livestock Policy Initiative Working Paper, No.14. Rome (Italy): FAO. https://orcid.org/0000-0001-6470-8372
Lewis, C. (1974). The culture of poverty, translated by Mehdi Soraya, Social Sciences Letter, (4) (In Persian).
Lotfi Khachaki T, Akbari H, Kermani M, imani jajarmi H. (2022). Constructing the Meaning of Social Exclusion among the Poor in Mashhad. Social Problems of Iran, 12 (2), 221-238 (In Persian).
Mahmoudi V, Samimi far G. (2005). Poverty as Capability Deprevation. Refahj, 5 (17), 9-32 (In Persian).
Mawa, B. (2008). Impact of micro-finance towards achieving poverty alleviation. Pakistan Journal of Social Sciences, 5(9), 876-882.
McCulloch, N. and Timmer, Peter and Weisbrod, Julian, (2007).  Pathways Out of Poverty During an Economic Crisis: An Empirical Assessment of Rural Indonesia, Center for Global Development Working Paper No. 115. doi: 10.2139/ssrn.980328
Mohammadi, M., Akbari, H., & Fouladiyan, M. (2023). Perception of Urban Residents towards Marginalized Populations; Coping Strategies of Residents in Affluent Areas of Mashhad City with Marginalization. Two Quarterly Journal of Contemporary Sociological Research, 12(22), 205-238. doi: 10.22084/csr.2023.27271.2185 (In Persian).
Narayan, D. (2005). Conceptual framework and methodological challenges. Measuring empowerment, 1, The World Bank, Washington, DC.
Narayan, D., & Petesch, P. (2007). Agency, opportunity structure, and poverty escapes. Moving out of poverty: Cross-disciplinary perspectives on mobility, 1 (1), 1-44.
Narayan, D., Chambers, R., Shah, M. K., & Petesch, P. (2000). Voices of the Poor: Crying out for Change. New York: Oxford University Press for the World Bank.
Piran P. (2005). Poverty and Social Movements. refahj. 5 (18), 1-0 (In Persian).
Ramezani farokhad, a., Akbari, H., fouladiyan, M., & Mousaaei, M. (2024). Emergence of a marginalized area on the body of Mashhad metropolis; Sociological-economic analysis of the process of formation of the Qala-e-Khiaban neighborhood. Geography and Urban Space Development, 11 (1), 25-47. doi: 10.22067/jgusd.2022.72270.1098 (In Persian).
Ramezani Farrokhd, A., Akbari, H., Fouladiyan, M., & Mousaaei, M. (2022). Understanding the Sociological Dimensions of the Informal Economy in the Suburbs of Mashhad:(Case Study of Qalakhayaban Neighborhood of Mashhad). Ferdowsi University of Mashhad Journal of Social Sciences, 18(2), 266-227. doi: 10.22067/social.2022.72848.1091 (In Persian).
Reutter, L. I., Stewart, M. J., Veenstra, G., Love, R., Raphael, D., & Makwarimba, E. (2009). “Who do they think we are, anyway?”: Perceptions of and responses to poverty stigma. Qualitative Health Research, 19 (3), 297-311.
Robinson, M. S. (2002). The microfinance revolution: Sustainable finance for the poor. The World Bank. Washington, D.C. doi: 10.1596/0-8213-4524-9
Rowntree, B. S. (1902). Poverty: A study of town life. Macmillan.
Rowntree, B. S. (1941). Poverty and progress. A second social survey of York.
Schultz, T. W. (1961) Investment in Human Capital. American Economic Review, 51 (1), 1-17.
Sen, A. (1982). Poverty and famines: an essay on entitlement and deprivation. Oxford university press.
Sen, A. (2000). Social exclusion: Concept, application, and scrutiny, Master of Trinity College, Cambridge, and Lamont University Professor Emeritus, Harvard University, Social Development Papers No. 1
Smith, M. L., & Seward, C. (2009). The relational ontology of Amartya Sen’s capability approach: Incorporating social and individual causes. Journal of Human Development and Capabilities, 10(2), 213-235. doi: 10.1080/19452820902940927
Sunam, R. (2017). In search of pathways out of poverty: Mapping the role of international labour migration, agriculture and rural labour. Journal of Agrarian Change, 17 (1), 67-80. doi: 10.1111/joac.12136
Trivedi, S. K. (2014). Creating livelihoods: Indian women entrepreneur networks in the context of poverty. The George Washington University.
Williams, V. (2012). Perspectives on goal-attainment from African American individuals living in poverty. State University of New York at Buffalo.