انتقال فناوری و تعمیق وابستگی؛ تبیین یک معضل اساسی توسعه

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری توسعه اقتصادی دانشگاه علامه طباطبایی

2 دانشگاه علامه طباطبایی

3 دانشگاه رازی

4 مدیر گروه اقتصاد دانش‌بنیان پژوهشگاه مطالعات فناوری

چکیده

در عصر اقتصاد دانش‌بنیان، مهم‌ترین عامل تولید، دانش و فناوری است. به‌دلیل نقش مهم آن در وضعیت اقتصادی، از یک‌سو و کوتاه شدن عمر فناوری و عدم امکان ابداع همه فناوری‌های مورد نیاز برای تمام کشورهای جهان، از دیگرسو، واردات فناوری تبدیل به جزء اجتناب‌ناپذیر توسعه شده است. درنتیجه، وابستگی در دانش و فناوری به یکی از اصلی‌ترین کانون‌های وابستگی، تبدیل شده است؛ بنابراین بررسی این موضوع که چه رابطه‌ای بین انتقال فناوری و وابستگی وجود دارد، به‌عنوان مسئله‌ای مهم در سرنوشت توسعه به بررسی نیاز دارد. به‌دلیل کوتاه شدن عمر فناوری، واردات فناوری، کپی‌برداری و حتی مهندسی معکوس نیز به‌تنهایی نمی‌تواند نیاز به فناوری‌های جدید را برآورده کند. انتقال فناوری از کشورهای پیشرفته در کنار مزایای زیادی که برای کشورهای در حال توسعه دارد، مسائل و معضلات در حال تحولی نیز برای این کشورها در پی دارد. نوشتار پیش رو با روش توصیفی - تحلیلی است. برای توصیف از اطلاعات اسنادی مندرج در بانک‌های اطلاعاتی داخلی و خارجی و برای تحلیل از دستگاه نظری نهادگرایی به‌منظور توضیح نقش قوانین و بنگاه‌ها در بومی‌سازی فناوری وارداتی و ممانعت از بروز وابستگی استفاده شده است. برای تحقق توسعه، لازم است تمهیدات نهادی لازم راجع به انتقال فناوری فراهم شود و اصلاحات نهادی و در صدر آن‌ها سیاست‌گذاری درزمینه دستیابی به فناوری مقدم بر انتقال فناوری صورت پذیرد. تا زمانی که این تأملات اندیشه‌ای و تمهیدات نهادی رخ ندهد، با عنوان انتقال فناوری با تعمیق وابستگی و افزایش شکنندگی‌های نظام ملی روبه‌رو خواهیم بود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابراهیمی‌فر، یداله؛ جوادی، محمدرضا (1399). حلقه‌های مفقوده در ساختار تولید کشور. تهران: مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری کشور.
تودارو، مایکل (1391). توسعه اقتصادی در جهان سوم توسعه اقتصادی در جهان سوم. ترجمه غلامعلی فرجادی. تهران: نشر کوهسار.
جمعی از نویسندگان (1396). 20 تغییر بزرگ تکنولوژی تا سال 2050. ترجمه آرش پورابراهیمی. تهران: نشر امین‌الضرب.
جهانگرد، اسفندیار؛ نجفی، سجاد (1397). چالش‌های انتقال فناوری در ایران. معاونت اقتصادی اتاق بازرگانی.
چانگ، هاجون (1397). نیکوکاران نابکار، افسانه تجارت خارجی آزاد و تاریخچه پنهان سرمایه‌داری. ترجمه میرمحمود نبوی و مهراد شهابی. تهران: نشر اختران.
چانگ، هاجون (1398). تجربه توسعه آسیای شرقی: معجزه، بحران و آینده. ترجمه لیلا سادات فاطمی‌نسب. تهران: نشر ثالث.
چلبی، مسعود (1394). جامعه‌شناسی نظم (تشریح و تحلیل نظری نظم اجتماعی). نشر نی.
حافظ‌نیا، محمدرضا (1369). تجارت و انتقال تکنولوژی به کشورهای جهان سوم. ماهنامه پاسدار اسلام، 1369 (107)، 40-41.
دانش‌نیا، فرهاد (1389). بحران در اقتصاد جهانی: جهانی‌شدن سرمایه و صنعتی شدن جهان سوم از دهه 1970. رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی، (22) 81-107.
دانش‌نیا، فرهاد (1393). فلسفه تکنولوژی و نظریه روابط بین‌الملل: به‌سوی یک هستی‌شناسی نوین اجتماعی. جستارهای سیاسی معاصر، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 5 (2)، 25-43.
رحمانی، اسرین؛ نجفی، سید محمدباقر؛ کرمی، محمدشریف (1397). مقدمه‌ای بر انتخاب دانش‌های پیشران. پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران، 34 (2)، 487-516.
رزاقی، ابراهیم (1376). آشنایی با اقتصاد ایران. تهران: نشر نی
رهنما، سعید (1357). نظریه‌های وابستگی: صنعتی‌ شدن وابسته و وابستگی تکنولوژی. نشر بهاران پیمان.
ساپ‌چوی، هیونگ (1367). توسعه تکنولوژی در کشورهای در حال رشد. ترجمه تدین حسین‌زاده. تهران: وزارت صنایع.

سند برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی (1378).

سو، آلوین (1399). تغییر اجتماعی و توسعه: مروری بر نظریات نوسازی، وابستگی و نظام جهانی. ترجمه محمود حبیبی مظاهری. تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
عجم اغلو، دارون؛ رابینسون، جیمز ای. (1397). چرا ملت‌ها شکست می‌خورند؟ ریشه‌های قدرت، ثروت و فقر. ترجمه محسن میردامادی و محمدحسین نعیمی‌پور. تهران: انتشارات روزنه.
فریدمن، تاماس ال. (1386). دنیا مسطح است، جهانی‌شدن در قرن بیست و یکم. ترجمه رضا امیررحیمی. تهران: نشر ماهی.
کوهن، بنجامین جی. (1399). اقتصاد سیاسی بین‌الملل: تاریخ اندیشه. ترجمه علی بغیری. تهران: نشر دانشگاه امام صادق (ع).
کوهن، تئودور. اچ. (1397). اقتصاد سیاسی جهانی. ترجمه عادل پیغامی، ترانه ریسمانچیان، محمد ریسمانچیان. تهران: نشر دانشگاه امام صادق (ع) و مرکز ملی مطالعات جهانی‌شدن.
کوهن، تئودور. اچ. (1400). اقتصاد سیاسی جهانی، چشم‌اندازهای نظری. ترجمه رضا دوستدار. تهران: انتشارات هزاررنگ.
لل، سانجایا (1385). سیاست فناوری و تشویق بازار. ترجمه میثم قاسم‌نژاد، هادی کوزه‌چی، علی قاسمی. تهران: انتشارات دانشگاه صنعتی شریف، مرکز مطالعات تکنولوژی.
لی، کئون (1399). راز جهش اقتصادی (هنر هم‌پایی). ترجمه: ابراهیم سوزنچی کاشانی، علی بابایی، زهره قاسمی. تهران: انتشارات رسا.
مبصر، داریوش، شفیعی، افسانه، اسمعیلی پورماسوله، الهام (1397). ساختار صنعتی ایران در آینه برنامه‌های توسعه‌ای. تهران: شرکت چاپ و نشر بازرگانی.
مجیدپور، مهدی؛ مجیری، فاطمه (1398). سیر تحول مفاهیم و سیاست‌های انتقال فناوری بین‌المللی. ویژه‌نامه جامع سیاست علم، فناوری و نوآوری، 12 (2)، 425-437.
مرو، جاستین فن در؛ داد، مرو (1399). اقتصاد سیاسی توسعه‌نیافتگی در جنوب جهانی. ترجمه محمدرضا سعیدآبادی و محمود جوادی. تهران: نشر مجد.
معاونت پژوهش‌های اقتصادی (1393). ارزیابی رتبه جهانی ایران در شاخص پیچیدگی اقتصادی. تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس.
مؤمنی، فرشاد (1394). اقتصاد سیاسی توسعه در ایران امروز. تهران: انتشارات نقش و نگار.
مؤمنی، فرشاد (1374). علم اقتصاد و بحران در اقتصاد ایران. تهران: انتشارات دانشگاه تربیت مدرس.
مؤمنی، فرشاد؛ نایب، سعید (1395). تحولات تکنولوژی و آینده توسعه در ایران. تهران: نشر نهادگرا.
میر، جرالد ام؛ و استیگلیتز، جوزف ای (1384). پیشگامان اقتصاد توسعه. ترجمه دکتر غلامرضا آزاد (ارمکی). چاپ دوم. تهران: انتشارات نشر نی.
میرجلیلی، سید حسین (1384). نقد و بررسی کتاب: موانع تاریخی توسعه‌نیافتگی در ایران. فصلنامه پژوهشی دانشگاه امام صادق، (27)، 167-176.
نایب، سعید، مؤمنی، فرشاد (1392). نحوه ارتقای رقابت‌پذیری در صنعت با استفاده از الگوی نلسون-وینتر: مطالعه موردی صنعت تایر ایران. سیاست‌گذاری اقتصادی، 5 (10)، 1-30.
نائب، سعید (1395). غفلت تاریخی اقتصاد ایران: چرا به بنگاه‌های تولید و فناوری کم‌توجه هستیم؟. مجله تحلیلی قلمرو رفاه، 1 (15).
نورث، داگلاس (1396). فهم فرایند تحول اقتصادی. ترجمه میرسعید مهاجرانی و زهرا فرضی‌زاده. چاپ اول. تهران: نشر نهادگرا.
هراری، یووال نوح (2018). 21 درس برای قرن بیست و یک. ترجمه سودابه قیصری. نسخه الکترونیک.
References
Acemoglu, D., & Robinson, J. A. (2018). Why nations fail: The origins of power, prosperity, and poverty. (M. Mirdamadi & M. H. Naeimipour, Trans.). Tehran: Rozaneh Publishing (In Persian).
Archibugi, D., & Pietrobelli, C. (1999, March 29–31). The globalisation of the financial markets and its effects on the emerging countries. Paper presented at the conference jointly organised by the International Jacques Maritain Institute and the Economic Commission for Latin America (ECLAC), United Nations, Santiago, Chile.
Chang, H. (2018). Bad samaritans: The myth of free trade and the hidden history of capitalism. (M. Nabavi & M. Shahabi, Trans.). Tehran: Akhtaran Publishing (In Persian).
Chang, H. (2019). The East Asian development experience: Miracle, crisis, and the future. (L. S. Fateminassab, Trans.). Tehran: Sales Publishing (In Persian).
Chelbi, M. (2015). Sociology of order (Description and analysis of the theory of social order). Tehran: Ney Publishing (In Persian).
Cohen, B. J. (2020). International political economy: History of thought. (A. Baghiri, Trans.). Tehran: Imam Sadiq University Press (In Persian).
Cohen, T. H. (2018). Global political economy. (A. Peighami, T. Rismanchian, & M. Rismanchian, Trans.). Tehran: Imam Sadiq University Press and National Center for Globalization Studies (In Persian).
Cohen, T. H. (2021). Global political economy: Theoretical perspectives. (R. Doostdar, Trans.). Tehran: Hezarrang Publishing (In Persian).
Daneshnia, F. (2010). Crisis in the global economy: Globalization of capital and industrialization of the third world since the 1970s. Political and International Approaches, (22), 81–107 (In Persian).
Daneshnia, F. (2014). Philosophy of technology and international relations theory: Towards a new social ontology. Contemporary Political Essays, Institute for Humanities and Cultural Studies, 5(2), 25–43 (In Persian).
Dos Santos, T. (1971). The structure of dependence. In K. T. Kan & D. Hodges (Eds.), Readings in U.S. imperialism. Boston, MA: Extending Horizons.
Ebrahimi-Far, Y., & Javadi, M. R. (2020). Missing links in the country's production structure. Tehran: Center for Development Research and Future Studies (In Persian).
Economic Research Department. (2014). Evaluation of Iran’s global ranking in the economic complexity index. Tehran: Parliament Research Center (In Persian).
Friedman, T. L. (2007). The world is flat: Globalization in the 21st century. (R. Amirrahimi, Trans.). Tehran: Maahi Publishing (In Persian).
Hafeznia, M. R. (1990). Trade and technology transfer to third world countries. Pasdar-e Eslam Monthly, 1990(107), 40–41 (In Persian).
Harari, Y. N. (2018). 21 lessons for the 21st century. (S. Gheisari, Trans.). [E-book] (In Persian).
Jahangard, E., & Najafi, S. (2018). Challenges of technology transfer in Iran. Economic Deputy of the Chamber of Commerce (In Persian).
Khan, M. (2018). Political settlements and the analysis of institutions. African Affairs, 117(469), 636–655. doi: 10.1093/afraf/ady021
Lall, S. (2006). Technology policy and market promotion. (M. Ghasemnezhad, H. Kozehchi, & A. Ghasemi, Trans.). Tehran: Sharif University of Technology Press, Center for Technology Studies (In Persian).
Lee, K. (2020). The secret of economic leap (The art of catching-up). (E. Sozanchi Kashani, A. Babaei, & Z. Ghasemi, Trans.). Tehran: Rasa Publishing (In Persian).
Madu, C. (1989). Transferring technology to developing countries: Critical factors for success. Long Range Planning, 22(4), 115–124. https://doi.org/10.1016/0024-6301(89)90056-5
Majidpour, M. (2016). Implementation of technological annex in urban megaprojects. Tehran Research and Planning Center; Faculty of Management, Science and Technology, Amirkabir University of Technology.
Majidpour, M., & Mojiri, F. (2019). The evolution of concepts and policies of international technology transfer. Comprehensive Special Issue on Science, Technology and Innovation Policy, 12(2), 425–437 (In Persian).
Marrow, J. F. V. D., & Dodd, M. (2020). The political economy of underdevelopment in the global south. (M. R. Saeedabadi & M. Javadi, Trans.). Tehran: Majd Publishing (In Persian).
Meier, G. M., & Stiglitz, J. E. (2005). Frontiers of development economics. (G. Azad [Armaky], Trans., 2nd ed.). Tehran: Ney Publishing (In Persian).
Mirjalili, S. H. (2005). Review of the book: Historical obstacles to underdevelopment in Iran. Imam Sadiq University Research Quarterly, (27), 167–176 (In Persian).
Mobsar, D., Shafiei, A., & Esmaeili Pourmasoleh, E. (2018). The industrial structure of Iran in the mirror of development plans. Tehran: Business Printing and Publishing Company (In Persian).
Momeni, F. (1995). Economics and the crisis in Iran’s economy. Tehran: Tarbiat Modares University Press (In Persian).
Momeni, F. (2015). The political economy of development in today’s Iran. Tehran: Naqsh-o Negar Publishing (In Persian).
Momeni, F., & Naeb, S. (2016). Technological changes and the future of development in Iran. Tehran: Nehadgara Publishing (In Persian).
Naeb, S. (2016). The historical neglect of Iran’s economy: Why do we pay little attention to production and technology enterprises? Analytical Journal of Welfare Realm, 1(15) (In Persian).
Naeb, S., & Momeni, F. (2013). Enhancing competitiveness in industry using the Nelson–Winter model: Case study of Iran’s tire industry. Economic Policy, 5(10), 1–30 (In Persian).
North, D. (2017). Understanding the process of economic change. (M. M. Mohajerani & Z. Farzizadeh, Trans., 1st ed.). Tehran: Nehadgara Publishing (In Persian).
Rahmani, A., Najafi, S. M. B., & Karami, M. S. (2018). An introduction to the selection of leading knowledge. Iranian Research Institute for Information Science and Technology, 34(2), 487–516 (In Persian).
Rahnama, S. (1978). Dependency theories: Dependent industrialization and technology dependency. Tehran: Baharan Peyman Publishing (In Persian).
Razaghi, E. (1997). An introduction to the Iranian economy. Tehran: Ney Publishing (In Persian).
Sap-Choi, H. (1988). Technology development in developing countries. (T. Hosseinzadeh, Trans.). Tehran: Ministry of Industries (In Persian).
Shie, V. H., & Meer, C. D. (2010). The rise of knowledge in dependency theory: The experience of India and Taiwan. Review of Radical Political Economics, 42(1), 81–99. https://doi.org/10.1177/0486613409350215
Stewart, F. (1977). Technology and underdevelopment. London, UK: The Macmillan Press.
Su, A. (2020). Social change and development: A review of modernization, dependency, and world-system theories. (M. Habibi Mazaheri, Trans.). Tehran: Strategic Studies Research Institute (In Persian).
Third Development Plan for Economic, Social, and Cultural Development. (1999) (In Persian).
Todaro, M. (2012). Economic development in the third world. (G. Farjadi, Trans.). Tehran: Kouhsar Publishing (In Persian).
UNCTD. (1981). The set of multilaterally agreed equitable principles and rules for the control of restrictive business practices (TDIRBPs/Conf/10IRev.1). Geneva.
UNCTD. (1982, October 7). Restructuring the legal environment: International transfer of technology common approaches to laws and regulations of the transfer and acquisition of technology (TDIB/C.6.91). Geneva, Switzerland: UNCTAD.
Various authors. (2017). 20 major technological changes by 2050. (A. Pour-Ebrahimi, Trans.). Tehran: Amin al-Zarb Publishing (In Persian).