فرایند عقلانی شدن دولت و سیاست در ایران عصر مشروطه

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری اندیشه سیاسی. گروه علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران

2 استادیار گروه علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، واحد چالوس، دانشگاه آزاد اسلامی، ایران.

3 دانشیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران

4 استاد گروه علوم سیاسی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

این تحقیق در صدد آنست که دریابد فرآیند عقلانی‌شدن دولت در ایران عصر مشروطه چگونه رخ داده است. یکی از ‌مهم‌ترین‌ شروط در دسترسی به جامعۀ معقول در فلسفۀ سیاسی، عقلی شدن دولت و سیاست و یا فرآیند عقلانی‌ شدن دولت در سه معناست. عقلی‌شدن جوهری، عقلی شدن ارادی و عقلی‌شدن بوروکراتیک و قانونی. دولت در ایران از هنگامی اهمیت عقلانی‌شدن را دریافت که جنبش مشروطه شکل گرفت، جنبشی که گسست در تاریخ ایران را رقم زد و فصل نوینی برای آن خلق کرد. اساساً سه مولفۀ اقتصاد‌‌‌‌‌‌سیاسی مدرن، بوروکراسی قانونی و حقوق مدرن تحول عقلانی دولت را در ایران پدید آورده‌‌ است. با آغاز این تحول است که دولت نخست در شکل لیبرال و ارادی پدیدار شد و سپس صورت‌های بوروکراتیک- قانونی و جوهری به خود گرفت. آنچه این مقاله می‌کوشد تا آن را دریابد این است که این تحول عقلانی‌شدن چگونه با وجود دولت استبدادی و حاکمیت مناسبات اجتماعی- اقتصادی ایران پیشاسرمایه داری رخ داده است. روش این تحقیق توصیفی تحلیلی بوده و بر آنست تا مبتنی بر آن به این پرسش پاسخ داده شود که مدرنیزه شدن دولت در ایران چگونه آغاز و امتداد یافته است.

کلیدواژه‌ها


اباذری، یوسف، (1387). خرد جامعه شناسی. چاپ دوم. تهران: نشر نی.

اتکینسون، آر.اف. و دیگران. (1379). فلسفه تاریخ، روش­شناسی و تاریخ­نگاری. ترجمه: حسینعلی نوذری. تهران: انتشارات طرح نو.
ازغندی، علیرضا. (1385). درآمدی برجامعه ­شناسی سیاسی ایران. تهران: قومس.
آبراهامیان، یرواند. (1391). تاریخ ایران مدرن. ترجمه: ابراهیم فتاحی. تهران: نشر نی.
بروبیکر، راجرز. (1395). مرزهای عقلانیت، رساله­ای درباره اندیشه اجتماعی و اخلاقی ماکس وبر. ترجمه: شهناز مسمی‌پرست. تهران: کتاب پارسه.
بشیریه، حسین، (1386). عقل در سیاست. تهران: نگاه معاصر.
بشیریه، حسین، (1395). موانع توسعۀ سیاسی در ایران. تهران: گام نو.
تیلور، چارلز و دیگران. (1386). «عقلانیت» (مجموعه مقالات). ترجمه: مراد فرهادپور. فصلنامه ارغنون.
خراسانی، شرف­الدین. (1387).  نخستین فیلسوفان یونان. تهران: علمی‌وفرهنگی.
داودی، علی مراد. (1349). عقل در حکمت مشّاء از ارسطو تا ابن سینا. تهران: دهخدا.
رحیمی، مصطفی. (1357). قانون اساسی ایران و اصول دموکراسی. تهران: امیرکبیر.
رهبری، مهدی. (1391). مشروطۀ ناکام. تهران: کویر.
طباطبایی، سید جواد. (1386). نظریه حکومت قانون در ایران، مبانی نظریه مشروطه خواهی. تهران: ستوده.
طبری، احسان. (1360).  ایران در دو سده واپسین. تهران. شرکت سهامی.
فروغی، محمدعلی. (1387). سیرحکمت در اروپا. چاپ پنجم. تهران: نیلوفر.
کاتوزیان، محمدعلی همایون. (1396). اقتصاد سیاسی ایران. ترجمه: محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی. تهران: مرکز.
مطلبی، مسعود. (1386). «تکوین دولت مطلقه در ایران». مجموعه مقالات دولت مدرن در ایران. به اهتمام رسول افضلی. قم: مفید.
ولی، عباس. (1380). ایران پیش از سرمایه­داری. ترجمه: حسن شمس‌آوری. چاپ اول، تهران: مرکز.
هابرماس، یورگن. (1385).  نظریۀ کنش ارتباطی. ترجمه: کمال پولادی. تهران: مرکز.

References

CORONA, G. P. (2006). Political rationality: he democratic challenge. In Fukuokas IPSA Congress.
Friend, C. (2004). Social contract theory. Internet Encyclopedia of  Philosophy, Retrieved October, 15, 2004.