سیاست خارجی دولت موقت؛ تحلیلی از چشم‌انداز اقتصاد سیاسی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 کاندیدای دریافت دکتری روابط بین‌الملل، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران .

2 دانشیار علوم سیاسی و روابط بین‌الملل، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران.

3 استاد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران.

4 استادیار روابط بین‌الملل، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

چکیده

سیاست خارجی دولت موقت بازرگان مقطع تغییر اساسی سیاست خارجی ایران از اتحاد و ائتلاف با غرب به سیاست خارجی مبتنی بر عدم تعهد است. این دوره همچنین تفاوت‌های بنیادی و اساسی با سیاست خارجی جمهوری اسلامی در دهه 1360، دارد. از این رو، درک دلایل و عوامل ظهور آن اهمیت اساسی دارد. این مقاله با هدف تبیین شکل‌گیری سیاست خارجی دولت موقت و نشان دادن دلایل و عوامل این تغییر و تحول از رهیافت اقتصاد سیاسی بهره می‌گیرد. اقتصاد سیاسی از رهیافت‌های موجود فراتر رفته و با تأکید بر عوامل و عناصر داخلی و بین‌المللی و تعامل پویای اقتصاد، سیاست و جامعه تبیینی از شکل‌گیری سیاست خارجی در این دوره به دست می‌دهد. این تبیین مبتنی است بر چگونگی عمل نیروهای اجتماعی و ماهیت آن‌ها در این مقطع، ایدئولوژی و ساخت سیاسی مسلط و شرایط و نیروهای اقتصادی که در فضای تعامل و تأثیرگذار متقابل با هم و اقتصاد سیاسی بین‌الملل سیاست خارجی این دوره را شکل می‌دهند. اکنون برای رسیدن به این هدف این پرسش مطرح می‌شود که چگونه می‌توان شکل‌گیری جهت‌گیری سیاست خارجی دولت موقت و عوامل و عناصر آن را از منظر اقتصاد سیاسی بین‌الملل تبیین نمود؟ یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد شکل‌گیری سیاست خارجی دولت موقت در پرتو فهم ماهیت دولت متشکل از عناصر و عوامل سیاسی و ایدئولوژیک ساخت قدرت، نیروهای اجتماعی ماهیت و رابطه آن‌ها با قدرت و ساخت و نهادهای اقتصادی و از منظر اقتصاد سیاسی در این مقطع قابل تبیین است.

کلیدواژه‌ها


آبراهامیان، یرواند. (1394). تاریخ ایران مدرن، ترجمه محمد ابراهیم فتاحی. تهران: نشر نی.
آران. آمون و آلدن. کریس. (1393). رویکردهای جدید در تحلیل سیاست خارجی، سیدامیر نیاکویی و مهدی زیبایی، تهران: نشر میزان.
ابراهیم‌بای سلامی، غلام‌حیدر. (1386). «مناسبات دولت و جامعه از دیدگاه جامعه‌شناسی». نامه علوم اجتماعی، شماره30، 151-175.
امیدبخش، اسفندیار. (1384). اقتصاد سیاسی نظام تجارت جهانی و تجارت خارجی ایران، تهران: موسسه انتشاراتی روزانه.
 ازغندی، علیرضا. (1394). سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران؛ چارچوب‌ها و جهت‌گیری‌ها، تهران: نشرقومس.
 امیری، عبدالله. (1385). سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: موسسه نشر علوم نوین.
بالام، دیوید. وست، مایکل. (1392). درآمدی بر اقتصاد سیاسی بین‌الملل، ترجمه احمد ساعی و عبدالمجید سیفی. تهران: نشر قومس.
بهشتی سرشت، محسن. و سوری، ایرج. (1397). «مبانی نظری و رهیافت‌های عملی سیاست خارجی نهضت آزادی ایران (1357-1368)». دوفصلنامه تاریخ نامه انقلاب، سال دوم، شماره یک، 157-185.
بازرگان، مهدی. (1363). بازیابی ارزش‌ها، (سه جلدی)، تهران: دفتر نهضت آزادی.
----------. (1362). انقلاب ایران در دو حرکت، تهران: دفتر نهضت آزادی.
بشیریه، حسین. (1394). دیباچه‌ای بر جامعه شناسی سیاسی ایران، دوره جمهوری اسلامی، چاپ ششم. تهران: نگاه معاصر.
------------. (1395). زمینه‌های اجتماعی انقلاب ایران، ترجمه علی اردستانی، چاپ سوم. تهران: نگاه معاصر.
- بهداد، سهراب. (1385). «اقتصاد سیاسی برنامه‌ریزی اسلامی ایران» در ایران پس از انقلاب، هوشنگ امیراحمدی و منوچهر پروین، ترجمه علی مرشدی‌زاد. تهران: انتشارات باز.
پسران، هاشم (1378). «توسعه اقتصادی و شورش‌های انقلابی»، ترجمه منصور انصاری. نامه پژوهش، شماره 13 و 12، 107-142.
پوراحمدی، حسین (1381). «اقتصاد سیاسی تعامل دولت و نظام جهانی در تدوین سیاست خارجی: ضرورت پژوهش‌های نوین در سیاست خارجی». فصلنامه سیاست خارجی، سال شانزدهم، شماره 4، 1051-1082.
پوراحمدی، حسین.، قوام، عبدالعلی، و خانی جوی آباد، محمود. (1396). «اقتصاد سیاسی سیاست خارجی هند و راهبردهای پیوند و ارتباط آن با آسیای مرکزی»، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 98، 1-32.
حاتمی، عباس.، مسعودنیا، حسین، و نجفی، داود. (1396). «تأثیر عوامل سیاسی بر مناسبات اقتصادی ایران؛ در دهه اول انقلاب». فصلنامه پژوهش نظری، شماره بیست و دوم، 81-110.
حاجی یوسفی، امیرمحمد، و محمدیان، محمد (1395). «جامعه‌شناسی تاریخی و سیاست خارجی ایران؛ یک چارچوب نظری». فصلنامه علمی پژوهشی سیاست جهانی، دوره پنجم، شماره چهارم، 65-98.
دلفروز، محمدتقی. (1393). دولت و توسعه اقتصادی. تهران: نشرآگاه.
دینی ترکمانی، علی(1391).«چشم‌انداز نظام اقتصاد بین‌الملل: رویکرد آینده‌پژوهی». فصلنامه پژوهش‌ها و سیاست‌های اقتصادی، سال بیستم، شماره61، 193-216.
دهقانی فیروزآبادی، سیدجلال. (1382). «الزامات سیاست خارجی توسعه ملی در چشم‌انداز بیست ساله»، فصلنامه رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی، شماره 55، 117-161.
------------------. (1386). «هویت و منفعت در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران»، در منافع ملی جمهوری اسلامی ایران، داود کیانی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
-----------------. (1391). سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: انتشارات سمت.
----------------. (1395). اصول و مبانی روابط بین‌الملل (2)، تهران: انتشارات سمت.
سریع‌القلم، محمود (1388). «سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران: قابلیت و امکان تغییر». فصلنامه بین‌المللی روابط خارجی، سال اول، شماره 1، 21-40.
سمتی، محمدهادی. (1375). «نظریه بسیج و انقلاب اسلامی ایران». مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، شماره 35، 135-176.
رمضانی، روح­الله(1381). چارچوبی تحلیلی برای بررسی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، ترجمه علیرضا طیب. تهران: نشر نی،1381.
روزنامه انقلاب اسلامی؛1358: شماره 10
ظریفی‌نیا، حمیدرضا(1378). کالبدشناسی جریان‌های سیاسی در ایران 1358- 1378. تهران: اندیشه آزادی.
غفاری، مسعود.، و محمدزاده، علی. (1385). «حکومت در اندیشه سیاسی مهدی بازرگان». پژوهش حقوق عمومی، دوره 8، شماره 20­، 117-135.
قنبرلو، عبدالله(1395). اقتصاد سیاسی بین‌الملل؛ نظریه‌ها، مسائل، تحولات. تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
---------(1392). «تعامل استراتژی اقتصادی و سیاست خارجی در ایران معاصر». فصلنامه جستارهای سیاسی معاصر. سال چهارم، شماره سوم، 137-160.
قوام، سیدعبدالعلی(1389). روابط بین‌الملل؛ رویکردها و نظریه‌ها. تهران: سمت.
کاکس، رابرت.، و دیگران (1384). اقتصاد سیاسی بین‌الملل و جهانی‌شدن، ترجمه حسین پوراحمدی، تهران: نشرقومس.
کامت، ملانی.، دیوان، ایشاک.، ریچادز، آلان.، و واتربوری، جان(1396). اقتصاد سیاسی خاورمیانه، ترجمه فریبرز ارغوانی پیرسلامی و سحر پیرانخو، تهران: نشر مخاطب.
کانلی، تام(1392). «اقتصاد سیاسی بین‌الملل»، در نظریه روابط بین‌الملل برای سده بیست و یکم، ترجمه علیرضا طیب، تهران: نشر نی.
کتزنشتاین، پیتر، کیوهن، رابرت(1384). «اقتصاد سیاسی بین‌الملل و مطالعه سیاست جهانی»، ترجمه سیروس فیضی. فصلنامه اقتصاد سیاسی، شماره 9، 114-183.
کدی، نیکی. آر(1383). نتایح انقلاب ایران، ترجمه مهدی حقیقت‌خواه. تهران: ققنوس.
کرن، جورج. تی.، آماوی. آبلا(1383). «نظریه‌های اقتصاد سیاسی بین‌المللی»، ترجمه اسفندیار محمدی، مجله علوم انسانی، شماره 54، 9-56.
کمالی، مسعود(1378). «تبیین جامعه‌شناختی انقلاب اسلامی»، ترجمه محمدسالار کسرایی. نامه پژوهش، شماره 12 و 13، 75-105.
کریمی فرد، حسین(1394). «بررسی سیاست خارجی بازرگان بر اساس مؤلفه‌های هویت ملی». فصلنامه سیاست پژوهی، دوره 2، شماره 1، 77-115.
کوهن، تئوردور(1392). اقتصاد سیاسی جهانی؛ نظریه و کاربرد، ترجمه عادل پیغامی، ترانه ریسمانچیان و محمد ریسمانچیان، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
گیلپین، رابرت(1389). اقتصاد سیاسی جهانی: شناخت نظم اقتصادی بین‌المللی، ترجمه رسول افضلی و فرهاد دژپسند. تهران: موسسه تدبیر اقتصاد.
متقی، سمیرا(1395). «اقتصاد سیاسی بین‌الملل از سرمایه‌داری و کمونیسم تا انقلاب اسلامی». فصلنامه علمی پژوهشی رهیافت‌های انقلاب اسلامی، سال دهم، شماره 36، 59-76.
محمدی، منوچهر(1387). آینده نظام بین‌الملل و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. تهران: انتشارات وزارت خارجه.
مصلی‌نژاد، عباس(1396). دولت و توسعه اقتصادی در ایران. تهران: نشر نی.
مصلی‌نژاد، عباس(1394). اقتصاد سیاسی؛ مبانی، کارکرد و فرآیند. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ملکی، مصطفی، و بابایی، مجتبی(1391). «روابط ایران و سازمان ملل پس از پیروزی انقلاب اسلامی». فصلنامه علمی-پژوهشی علوم سیاسی و روابط بین‌الملل، دوره 5، شماره 18، 155-178.
میرفخرائی، سیدحسن(1393). «سیاست خارجی دولت موقت: از عدم تعهد تا اصل نه شرقی، نه غربی». فصلنامه پژوهش‌های راهبردی سیاست، سال دوم، شماره 8، 61-81.
موثقی، احمد(1385). «اقتصاد سیاسی در دوره جمهوری اسلامی». مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، شماره 71، 311-353.
یزدانی، عنایت‌الله، واخجسته، جمیل(1391). «بررسی تطبیقی «صدور انقلاب» در گفتمان‌های سیاسی جمهوری اسلامی ایران». پژوهشنامه انقلاب اسلامی، سال اول، شماره 3، 59-86.
هوشنگ مهدوی، عبدالرضا(1373). سیاست خارجی ایران در دوره پهلوی 1357-1330، تهران: نشر پیکان.

References

Akbarzadeh,Shahram and Barry, James. (March,2016)."State Identity in Iranian Foreign Policy",British Journal of Middle Eastern Studeis.
Alnahas,Ibrahim.M, (2007). Continuity and Change in the Revolutionary Iran Foreign Policy;The Role International and Domestic Political Factors in Shaphing the Iranian Foreign Policy,1979-2006.Morganton.
Cohn,Theodore. H. (2000). Globod politicol Economy, theory and practice.Langman, New York.
Hunter.Shireen. (2010). Iran's Foreign Policy in the Post-Soviet Era;Resisting the New International Order,California.
Sadri,Human. (1999).''An Islamic Perspective on non-aligment:Iranian Foreign Policy in The Theory and Practice'', Jurnal of Third World Studepppis.
Milani,Mohsen. (1996)."Iran's Gulf Policy:From Idealism and Confornation to Pragmatism and modernism", in: Iran and Gulf: A Search For Stability,Edited by Jamal S.Al-suwaidi, The Emirates Center for Strategic Studies and Research.