تحولات راهبردی و سیاست خارجی چین در خاورمیانه در دهه دوم سده بیست‏ویکم: چرایی و چگونگی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار علوم سیاسی، گروه علوم سیاسی، دانشکده اقتصاد و علوم سیاسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

2 استادیار علوم سیاسی، دانشکده علوم و فنون، دانشگاه فارابی، تهران، ایران.

چکیده

نقش و نفوذ چین در جهان و به‌ویژه در خاورمیانه رو به رشد است. در‌حالی‌که چین در حال تبدیل شدن به قدرتی جهانی است، مسئله مهم این است که چرا چین به خاورمیانه توجه جدی دارد و چگونه این منطقه به گسترش قدرت و نفوذ آن کمک می‌کند. این در شرایطی است که همیشه یکی از مشکلات خاورمیانه وجود اختلافاتی است که به‌نظر پایان‌ناپذیر می‌رسد و تحولات یک‌صد سال اخیر پس از فروپاشی امپراتوری عثمانی نشان می‌دهد کشورهای قدرتمند دخیل در این منطقه در کاهش اختلافات و مشکلات منطقه موفق نبودند و دخالت کشورهای غربی بیشتر به ناامنی در خاورمیانه دامن زده است. در کنار این موضوع تلاش آمریکا برای کاهش تعهدات خود در منطقه و تمرکز بر شرق دور و چین، زمینه را برای بازیگری چین در منطقه فراهم ساخته است. حال پرسش مقاله این است که چین چرا و چگونه در منطقه خاورمیانه بازیگری می‌کند؟ چرایی بازیگری چین در خاورمیانه به‌واسطه نیاز این کشور به انرژی، راه ارتباطی خاورمیانه و نیاز به فناوری‌های پیشرفته غربی از اسرائیل و چگونگی بازیگری در منطقه از طریق کمک به ثبات سیاسی، کمک‌های بشردوستانه و مبارزه با هراس‌پروری انجام می‌گیرد تا بتواند موضوعات متعارض در منطقه را مدیریت ‌کند. این مقاله ضمن پرداختن به تحولات راهبردی و سیاست خارجی این کشور، تلاش دارد تا رفتار و سیاست خارجی چین در خاورمیانه را توضیح دهد.

کلیدواژه‌ها


منابع
ارغوانی پیرسلامی‌، فریبرز و سحر پیرانخو (1396). «جاده ابریشم نوین به مثابه راهبرد سیاست ‏‏خارجی چین : فرصت‏ها و تهدیدها برای ایران‌»، روابط خارجی، سال 9، ش 3.
ارغوانی، پیر سلامی وسحر پیرخواه (1394). «چین و ایران؛ راهبردهای سیاست خارجی و چالش همکاری‏های فراگیر»، روابط خارجی، سال 7، ش 3.
آدمی، علی (1389). «راهبرد نگاه به شرق در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران؛ دیدگاه‏ها، زمینه‏ها و فرصت‏ها»، مطالعات سیاسی، شماره 7.
آدمی، علی و الهام کشاورز مقدم (1392). «نقش ژئواکونومی انرژی در پیوند ایران و چین»، تحقیقات سیاسی و بین‏المللی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرضا، ش 14.
آقایی، سید‏داود و علیرضا اکبریان (1396). «تعامل یا تقابل چین با آمریکا در خلیج‏فارس؟»، سیاست، دوره 47، ش 2.
برچیل، اسکات (۱۳۹۳). «لیبرالیسم»، نظریه‏های روابط بین‏الملل، در اسکات برچیل و دیگران (ویراستاران)، ترجمه حمیرا مشیرزاده و روح‏الله طالبی آرانی، تهران، میزان.
بزرگمهری، مجید و مریم میرزایی (1395). «حضور چین در خلیج‏فارس و پیامدهای سیاسی و استراتژیک»، تحقیقات سیاسی و بین‏المللی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرضا، ش 31.
بهرامی مقدم، سجاد (1399). «اقتباس از مرکز و خیزش از پیرامون: مزیت عقب ماندگی، انتقال تکنولوژی و صنعتی شدن چین»، اقتصاد سیاسی بین‌الملل، دوره 3، ش 1.
پیشگاهی‏فرد، زهرا و افسر زارع‏گاریزی (1382) ژئوپلی‏نومی خلیج‏فارس و استراتژی های اقتصادی چین و ژاپن»، پژوهش های جغرافیایی، دوره 35، ش 46.
حافظ‏‏‏‏‏‎‏‌نیا، محمدرضا، منوچهر متقی‏، خسرو بوالحسنی و رضا روشنی (1398). «دغدغه‏های ژئوپلیتیکی مشترک و موثر بر روابط جمهوری اسلامی ایران و چین»، مطالعات بین‌رشته‏ای دانش راهبردی، سال 9، ش 34.
دانلی، جک (۱۳۹۳). «واقع‌گرایی»، نظریه‏های روابط بین‏الملل، در اسکات برچیل و دیگران (ویراستاران)، ترجمه حمیرا مشیرزاده و روح‏الله طالبی آرانی، تهران، میزان.
دهقانی‏فیروز‏آبادی، سید‏جلال و مهدی فرازی (1390) «موانع و فرصت‏های نقش چین در خاورمیانه»، ژئوپلیتیک، سال 4، ش 1.
شریعتی‌نیا‌، محسن (1391). «عوامل تعیین‌کننده روابط ایران و چین»، روابط خارجی، سال 4، ش 2.
شریعتی‏نیا‌، محسن (1389). «رفتار استراتژیک چین در دوران پساجنگ: بدعتی با سنت»، راهبرد، سال 19، ش 56.
صادقی، سید‌شمس‏الدین و کامران لطفی (1394). «تحلیل ماهیت همکاری در روابط جمهوری اسلامی ایران و چین: 1368-1394»، روابط خارجی، سال 4، ش 4.
صادقی، سید‏شمس‏الدین (1394) «امنیت انرژی چین و ژئواکونومیک انرژی ایران»، تحقیقات سیاسی و بین‏المللی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرضا، ش 22.
عزیزی، رضا و امیرمحمد حاجی‏یوسفی(1399). «ابتکار کمربند و راه چین در غرب آسیا از دیدگاه نظریه‏های اقتصاد سیاسی بین‌الملل»، مطالعات اقتصاد سیاسی بین‌الملل، دوره 3، ش 2.
غفاری، مسعود و شهروز شریعتی (1387) «امکان‏سنجی گسترش روابط راهبردی ایران و چین از منظر نظریات اتحاد و هم‌گرایی»، ژئوپلیتیک، سال 4، ش 1.
قلی‌زاده، عبدالحمید و نوذر شفیعی (1391). «نظریه سیکل قدرت؛ چارچوبی برای فرآیند افول قدرت نسبی ایالات متحده و خیزش چین»، روابط خارجی، سال 4، ش 4.
کرمی، جهانگیر و پریسا شاه‌محمدی (1398). «هژمونی، ژئوپلیتیک و مناسبات چین ـ آمریکا»، آسیای ‏مرکزی و فققاز، دوره 25، ش 105.
کریمی، حمیدرضا، سیدمسعود موسوی شفائی و محسن اسلامی (1398). «نهاد سازی موازی گامی در جهت گذار صلح‏آمیز نظم بین‌المللی (زنجیره ارزش چین محور در برابر نظم آمریکایی)»، اقتصاد سیاسی بین‌الملل، دوره 2، ش 2.
کلودزیچ، ادوارد (۱۳۹۰). امنیت و روابط بین‌الملل، ترجمه نادر پورآخوندی، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی.
لینکلیتر، اندرو (۱۳۹۳) «مکتب انگلیسی» نظریه‏های روابط بین‏الملل، در اسکات برچیل و دیگران (ویراستاران)، ترجمه حمیرا مشیرزاده و روح‏الله طالبی آرانی، تهران، میزان.
متقی، افشین و حسن کامران دستجردی (1394). «ژئوپلیتیک و واقع‏گرایی ـ مورد؛ گفتمان سیاست خارجی چین». جغرافیا، سال 13، ش 45.
موسوی، سیدمحمد علی و اسفندیار خدایی (1395). «روابط آمریکا و چین در خلیج‌فارس: همکاری یا تقابل»، روابط خارجی، سال 8، ش 1.
میرترابی، سعید و دیگران (1398). «ابتکار چندجانبه گرایی مالی چین و چالش نظم مالی بین‏الملل»، اقتصاد سیاسی بین‏الملل، دوره 3، ش 2.
وثوقی، سعید، سید‌حسام‏الدین موسوی و محسن بیگی (1389). «‌نوسازی نظامی چین، اهداف‏ها، راهبردها»، تحقیقات سیاسی و بین‏المللی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرضا، سال 1389، ش 5.
یاری، احسان و حسن کامران (1395) «سیاست امنیت انرژی چین در کانون‏های مهم انرژی در راستای کاهش آسیب‌پذیری استراتژیک (با تأکید بر خلیج‌فارس)، جغرافیا، سال 14، ش 48.
یزدانی، عنایت‏اله و علیرضا اکبریان (1391). «انرژی و روابط چین با خلیج‏فارس»، سیاست، دوره 42، ش 2.
References:
Adami, Ali (2010) “The Looking the East Strategy in the Foreign Policy of Islamic Republic of Iran: Approaches, Contexts and Opportunities”, Political Studies, Vol. 3. (in Persian).
Adami, Ali and Elham Keshavarz Moghddam (2013) “The Role of Geo-Economy of Energy in relation between Iran and China”, Political and International Research, Azad Islamic University, Branch of Sharreza, in Isfahan, Vol. 14. (in Persian).
Aghaee, Seyyed Davoud and Alireza Akbarian (2017) “China and US in the Persian Gulf: Interaction or Confrontation?”, Politics, Vol. 47, No.2. (in Persian).
Al-Tamimi, Nasser (2017). "The Rise of China: Beijing’s Repercussions", Contemporary Arab Affairs, Vol. 10, No. 4.
Annual Report to Congress (2020). "Military and Security Developments involving the People’s Republic of China".
Aoun, Elena and Thierrt Kellner (2015). "The Crisis in the Middle East; A Window of Opportunity for Rising China", European Journal of East Asian Studies, Vol. 14, No. 2.
Arghavani Pirsalami, Fariborz and Sahar Pirankhah (2015) “China and Iran: Their Foreign policy and Expanded Challenges”, Foreign Relation, Vol. 7, No. 3. (in Persian).
Arghavani Pirsalami, Fariborz and Sahar Pirankhah (2017) “The New Silk Road as the Chinese Foreign Policy Strategy: its Opportunities and Threats for Iran”, Foreign Relation, Vol. 9, No. 3. (in Persian).
Armestrang, David, Annie Waldma and Daniel Golden (2020) The Trump Administration Drove Him Back to China, Where He Invented a Fast Coronavirus Test, Propublica.
Azizi, Reza and AmirMohammad Hajiyosoufi (2020) “China’s BRI Initiative in the Middle East from the International Political Economy Theories”, International Political Economy Studies, Vol. 3, No. 2. (in Persian).
Bahrami Moghaddam, Sajad (2021) “Take a copy from the Center and Take off from the Periphery; The Privilege of Underdevelopment, transforming the Technology and Industrialization in China”, International Political economy Studies, Vol. 3, No. 1. (in Persian).
Barnett, Michael (2021). " International Progress, International order, and the Liberal International Order", The Chinese Journal of International Politics, in: http://doi.or, g.
Basrur, Rajesh, Kliem, Fredrick (2020) “Covid-19 and International Cooperation: IR Paradigms at odds", in: https://doi.org.
Benabdollah, Lina (2018). "China’s Relations with Africa and the Arab Priorities", African Institute of International Affairs.
Bozorgmehri, majid and Maryam Mirzai (2016) “China’s Presence in the Persian Gulf; its Political and Strategic Impacts”, Political and International Research, Azad Islamic University, Branch of Sharreza, in Isfahan, Vol. 31. (in Persian).
Brands, Hal and Jake Sullivan (Summer 2020). "Two Paths to Global Domination; To Stop it, Washington must First Figure out Which Strategy Beijing has Chosen", Foreign Policy.
Burchill, Scott and et.al. (2014) “Liberalism”, in Scott Burchill et al., Theories of International Relations, Translated into Persian by Homeira Moshirzadeh and Rohollah Talebi Arani, Tehran: Mizan. (in Persian).
Chaziza, Mordechi (2017). "China and the Independent Kurdish State", BESA Center Perspective, No. 590.
Crossman, Derek and et.al (2020). "Chinse Views of Big Data Analytics", RAND.
Dehghanifirozabadi, Seyed Jalal and Mehdi Farazi (2011) “The Obstacles and Opportunities of China’ Role in the Middle East”, Geopolitics, Vol. 4, No. 1. (in Persian).
Donnelly, Jack  (2014) “Realism”, in Scott Burchill et al., Theories of International Relations, Translated into Persian by Homeira Moshirzadeh and Rohollah Talebi Arani, Tehran: Mizan. (in Persian).
Donnelly, Jack (2008). "The Ethics of Realism", in Christian Reus-Smith and Duncan Snidal (eds.), The Oxford Handbook of International Relations, Oxford: Oxford University Press.
Evron, Yoram (2016). "Israel’s Response to China’s Rise", Asian Survey, Vol. 56, No. 2.
Ghafari, Massoud and Shahrooz Shariati (2008) “A Feasibility of Strategic Relation in between Iran and China from the Alliance and Integration Theories”, Geopolitics, Vol. 4, No. 1. (in Persian).
Ghalizadeh, Adbolhamid and Nozar Shafi’ai (2011) “The Power Cycle Theory; A Frame for Explaining of the US Relative Decline and Chinese Revolving”, Foreign Policy, Vol. 4, No. 4. (in Persian).
Gharayagh Zandi, Davoud (2018). "Iran’s Perspective on Europe, Iran and Turkey Triangular Interdependencies: Based on BRI Initiative", International Symposium on China’s West Asian Strategies and Belt and Road Initiative-BRI, Ankara.
Hafeznia, Mohammadreza, Manouchehr Motaghi, Khosro Abolhassani and Reza Roshani (2019) “The Common and Effective Geopolitical Concerns of Islamic Republic of Iran and China”, Interdisciplinary Studies in Strategic Knowledge, Vol. 9, No. 34. (in Persian)
Huang, Qingming (2020). "The Pandemic and The Transformation of Liberal International order", Chinese Political Science, in: http://doi.org.
Hudson, Michael C. (2013). "Geopolitical Shifts: Asian Rising, American Declining in the Middle East", Contemporary Arab Affairs, Vol. 6, No. 3.
Kania, Elsa (2018). "China’s Threat to American Government and Private Research and Innovation Leadership", Testimony before the House Permanent Select Committee on Intelligence.
Karimi, Hamidreza, Seyyed Massoud Mossavi Shafai and Mohsen Eslami (2019) “A Parallel Institutionalization in Transit to the Peaceful American Order”, International political economy Studies, Vol. 2, No. 2. (in Persian).
Karmi, Jahangir and Parisa Shahmohammadi (2019) “Hegemony, Geopolitics and Sino-US Relationship”, Caucasus and Central Asian Studies, Vol. 25, No. 105. (in Persian).
Kolodziej, Edward E. (2021) “Security and IR”, Translated into Persian by Nader Pourakhondi, Tehran: Research Institute of Strategic Studies. (in Persian).
Kucukcan, Talip (2017). "The Belt and Road Initiative and Moddle Eastern Politics: Challenges Ahead", Insight Turkey, Vol. 19, No. 3.
Linangxing, Jin (2020). "China and the Middle East Security Issues: Challenges, Perceptions and Positions", Belgium: IAI.
Linklater, Andrew (2014) “English School”, in Scott Burchill et al., Theories of International Relations, Translated into Persian by Homeira Moshirzadeh and Rohollah Talebi Arani, Tehran: Mizan. (in Persian).
Lons, Camille and et.al. (2019) "China’s Great Game in the Middle East", European Council on Foreign relations.
Mirtorabi, Saeid and et.al. (2019) “China’s Financial Multilateralism and its Challenges for the International Financial Order”, International Political Economy Studies, Vol. 3, No. 2. (in Persian).
Moravcsik, Andrew (2008). "The New Liberalism", in Christian Reus-Smith and Duncan Snidal (eds.), The Oxford Handbook of International Relations, Oxford: Oxford University Press.
Mossavi, Seyed mohammad Ali and Esfandiyar Khodai (2016) “Sino-US Relationship in the Persian Gulf: Cooperation or Confrontation”, Foreign Policy, Vol. 8, No. 1. (in Persian).
Motaghi, Afshin and Hassan Kamran Dastjerdi (2015) “Geopolitics and Realism: A Case Study of China’s Foreign Policy”, Geography, Vol. 13, No. 45. (in Persian).
Orion, Assef (2020) "China is National Security Threat No.1 to the United states and to Israel?", Institute for National Security Studies.
Pishgahifard, Zahra and Afsar Zaregarizi (2003) “The Geo- polynomic of the Persian Gulf and Chinese and Japanese Economic Strategies”, Geographic Researches, Vol. 35, No. 46. (in Persian).
Rozsa, Erzsebet (2020). "Deciphering China in the Middle East", European Union Institute for Security Studies.
Sadeghi, Seyyed Shamseddin (2015) “China’s Energy Security and the Iran’s Geo-Economy”, Political and International Research, Azad Islamic University, Branch of Sharreza, in Isfahan, Vol. 22. (in Persian).
Sadeghi, Seyyed Shamseddin and Kamran Lotfi (2015) “An Essential Review on IRI and China’s Cooperation”, Foreign Policy, Vol. 4, No. 3. (in Persian).
Saikal, Amin (2017). "The Middle East; Annual Threat Assessment", Counter Terrorism Trends and Analyses, Vol. 13, No. 1.
Shariatinia, Mohsen (2010) “China’s Strategic Behavior in the Post-Cold Era; The Unconventional in comparison with the Tradition”, Rahboard, Vol. 19, No. 56. (in Persian)
Shariatinia, Mohsen (2012) “The Determinates of China and Iran Relations”, Foreign Relations, Vol. 4, No.2. (in Persian).
Silva, Henelito (2017). "China’s New Silk Route Strategy and Association of the Southeast Asian Nations (ASEAN)", Indean Journal of Asian Affairs, Vol. 30, No. ½.
Sofar, Ken (2012). "China and the Collapse of its Noninterventionist Foreign Policy: Past Diplomatic Practices Collide with Rising Economic and Political Realism", Center for American Progress.
Soliev, Nodribek (2021). "China; Annual Threat Assessment", Counter Terrorism Trends and Analyses, Vol. 13, No. 1.
Stein, Artur A. (2008). "Neoliberal Institutionalism", in Christian Reus-Smith and Duncan Snidal (eds.), The Oxford Handbook of International Relations, Oxford: Oxford University Press.
Sun, Degang (2017). "China and the Middle East Security Governance in the New Era", Contemporary Arab Affairs, Vol. 10, No. 3.
Sun, Degang (2019). "China’s Approach to the Middle East: Development before Democracy", European Council on Foreign Relations.
Vosoghi, Saeid, Seyed Hessamoddin Mousavi and Mohsen Beighi (2010) “China’s Military Modernization: Objects and Strategies”, Political and International Research, Azad Islamic University, Branch of Sharreza, in Isfahan, Vol. 5. (in Persian).
Wohlforth, William C. (2008). "Realism", in Christian Reus-Smith and Duncan Snidal (eds.), The Oxford Handbook of International Relations, Oxford: Oxford University Press.
Yari, Ehsan and Hassan Kamran (2016) “China’s Energy Security as the Core Policy in Reducing its Strategic Vulnerabilities in the Case of the Persian Gulf Region”, Geography, Vol. 14, No. 48. (in Persian).
Yazdani, Enayatollah and Alireza Akbarian (2012) “Energy and China’s Relationship in the Persian Gulf”, Politics, Vol. 42, No. 2. (in Persian).