واکاوی ریشه‎های اقتصادی-سیاسی کودتا 28 مرداد 1332 در بستر روابط با قدرت‌های جهانی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته کارشناسی ارشد اقتصاد توسعه و برنامه ریزی، دانشکده اقتصاد، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 دانشیار اقتصاد، دانشکده اقتصاد، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

کودتای 28 مرداد جزو نقاطی از تاریخ معاصر ایران است که در آن عوامل اقتصادی و عوامل سیاسی مورد توجّه پژوهشگران قرار گرفته است؛ امّا تاریخی بودن این رویداد مانع از آن شده که برهمکنش میان علل اقتصادی و سیاسی، به‌طور منسجم بررسی شود. برای جبران این کاستی، نوشتار پیش رو می کوشد علت های اقتصادی - سیاسی بروز کودتای 28 مرداد در بستر ارتباط این پدیده با اثرگذاری قدرت‌های جهانی از قبیل بریتانیا، ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی را بررسی کند. پژوهش حاضر به روش تحلیلی و در چارچوب نظریه حامی-پیرو و نظریة وابستگی نو-استعماری به واکاوی ریشه های خارجی کودتای 28 مرداد پرداخته است. در ابتدا اهمیت اقتصادی نفت ایران برای بریتانیا بررسی، سپس ریشه های سیاسی کودتای 28 مرداد با تمرکز بر انگیزه های دولت های بریتانیا و ایالات متحده پی گرفته می شود. انگیزه اصلی مشارکت بریتانیا در کودتا، جلوگیری از زوال امپراتوری و انگیزه ایالات متحده، جلوگیری از اعمال نفوذ شوروی بر منطقه خلیج‌فارس تشخیص داده می شود. درنهایت این نتیجه حاصل می آید که اهمیت نفت ایران برای اقتصاد بریتانیا کمتر از آن بوده که یکی از عوامل خارجی کودتا باشد و انگیزه های سیاسی بریتانیا و ایالات متحده خود بر اهمیت اقتصادی - سیاسی نفت به‌عنوان یک کالای استراتژیک بوده استوار است. نوآوری جستار پیش رو، تمییز میان اهمیت اقتصادی نفت ایران و اهمیت نفت کشورهای نفت‌خیز خاورمیانه در بروز کودتای 28 مرداد است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


فاتح، مصطفی (1384)، پنجاه سال نفت ایران، تهران: نشر علم.
موحد، محمدعلی (1392)، خواب آشفته نفت، تهران: کارنامه.
References
Abrahamian, E. (1982), Iran Between Two Revolutions. Princeton University Press.
Abrahamian, E. (2001), The 1953 Coup in Iran. Science & Society, 182-215.
Abdelrehim, N., Maltby, J., & Toms, S. (2011), ‘A pretty good deal just now’The Anglo-Iranian Oil Company, Oil Nationalisation and Managerial Response: 1951. Economic History Society.
Abdelrehim, N., Maltby, J., & Toms, S. (2011), Political instability and stock market reaction: The Anglo-Iranian oil nationalisation, 1951. Economic History Society.
Abdulrahim, N., & Toms, S. (2016), The obsolescing bargain model and oil: The Anglo-Iranian Oil Company 1933–1951. Business History, 554-571.
Adamthwaite, A. (1988), Overstretched and Overstrung: Eden, the Foreign Office and the Making of Policy, 1951-5. International Affairs, 241-259.
Bamberg, J. H. (1994), The History of the British Petroleum Company: Volume 2: The Anglo-Iranian Years, 1928-1954. Cambridge University Press.
Bercovitch, J. (1991), Superpowers and client states: analysing relations and patterns of influence. Routledge.
Butler, R. A. (1971), The art of the possible. Hamilton.
Charles A, B. (1985), Marxist Thought on Imperialism: Survey and Critique 1st Edition. Routledge.
Colville, J. (1985), The Fringes of Power: 10 Downing Street Diaries, 1939-1955. ‎ W W Norton & Co Inc.
Elm, M. (1994), Oil, Power, and Principle: Iran’s Oil Nationalization and Its Aftermath (Contemporary Issues in the Middle East), Syracuse: Syracuse University Press.
Elwell-Sutton, L. P. (1975), Persian oil: A study in power politics. Greenwood Press.
Fateh, M. (1384), Fifty years of iran’s oil (In Persian).
Galtung, J. (1971), A Structural Theory of Imperialism. Journal of Peace Research, 81-117.
Gasiorowski, M. (1990), U.S. Foreign Policy and the Shah: Building a Client State in Iran 1st Edition. NCROL.
Gasiorowski, M. (2013), The CIA's TPBEDAMN Operation and the 1953 Coup in Iran. Journal of Cold War Studies, 4-24.
Gasiorowski, M. (2019), U.S. Perceptions of the Communist Threat in Iran during the Mossadegh Era. Journal of Cold War Studies, 185-221.
Gasiorowski, M. & Byrne, M. (2004), Mohammad Mosaddeq and the 1953 Coup in Iran. Syracuse University Press.
Gasiorowski, M. J. (1987), The 1953 Coup D'etat in Iran. International Journal of Middle East, 261-286.
Gavin, F. (1999), Politics, Power, and U.S. Policy in Iran, 1950–1953. Journal of Cold War Studies.
Hamilton, J. (2013), Historical Oil Shocks. Routledge Handbook of Major Events in Economic History.
Hook, J. C. (1952, January 2), Statement of Policy Proposed by the National Security Council. No. 240. Foreign Relations of the United States.
Issawi, C., & Yeganeh, R. (1963), The Economics of Middle Eastern Oil. Journal of Political Economy, 13.
Leigh, M. (2003), Henderson Papers. The Papers of Monroe Leigh (New Iran Solution), Library of Congress.
Marsh, S. (2003), The United States, Iran and Operation 'Ajax': Inverting Interpretative Orthodoxy. Middle Eastern Studies, 1-38.
Marsh, S. (2005), Continuity and Change. Journal of Cold War Studies, 79-123.
Marsh, S. (2007), Anglo-American Crude Diplomacy: Multinational Oil and the Iranian Oil Crisis, 1951–53. Contemporary British History, 25-53.
Michael K, M., & Michael K, M. (2012), The Patron's Dilemma: The Dynamics of Foreign-Supported Democratization. The Journal of Conflict Resolution, 904-932.
Moaddel, M. (1989), State-centered vs. Class-centered perspectives on international politics: The case of U.S. and British participation in the 1953 coup against premier Mosaddeq in Iran. Studies in Comparative International Development, 3-23.
Monthly Bulletin of Statistics, April 1952. New York: United Nations. (1953),
Morse, E. (1999), A New Political Economy of Oil? Journal of International Affairs, 1-29.
Movahed, M. (1392), Oil’s perplexing dream (In Persian).
Nations, U. (1952), Summary of Recent Economic Development in the Middle East and North Africa Region 1950-1952. United Nations.
New York Times. (1951, August 7), Retrieved from nytimes: https://www.nytimes.com.
New York Times. (1951, September 10), Retrieved from nytimes: https://www.nytimes.com.
Onslow, S. (2008), ‘Battlelines for Suez’: The Abadan Crisis of 1951 and the Formation of the Suez Group. Routledge Contemporary British History.
Paul A, B. (1962), The Political Economy of Growth. Monthly Review.
Randolph M, S., & Starr, H. (1994), Regime Change and the Restructuring of Alliances. American Journal of Political Science, 145-161.
Rearden, S. (2012), History of the Joint Chiefs of Staff. Joint History Office.
Roosevelt, K. (2014), Iran 1953: The Strange Odyssey of Kermit Roosevelt's Countercoup. National Security Archive Electronic Briefing.
Seth G, J., Oliker, O., & Chalk, P. (2006), Securing Tyrants or Fostering Reform? U.S. Internal Security Assistance to Repressive and Transitioning Regimes. Santa Monica: Rand Corporation.
Wall Street Journal (1952, May 07), p. 2.
Wall Street Journal (1952, May 5), pp. 1-3.
Wilber, D. (2000), Regime Change in Iran: Overthrow of Premier Mossadeq of Iran, November 1952 - August 1953. Abm Komers.
Woodhouse, C. M. (1982), Somthing Ventured. Granada.
Yergin, D. (2008), The Prize: The Epic Quest for Oil, Money & Power. Free Press.