فرصت‌ها و چالش‌های دیپلماسی اقتصادی ایران در بستر توافق مشارکت جامع راهبردی با چین

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار علوم سیاسی، گروه علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، واحد چالوس، دانشگاه آزاد اسلامی، چالوس، ایران .

2 استادیار روابط بین الملل، گروه علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، واحد چالوس، دانشگاه آزاد اسلامی، چالوس، ایران.

چکیده

ایران و چین دو کشوری‌ که درگیر تعارضات ساختاری با نظام بین‌الملل هستند، در یک روند مبتنی بر هم‎گرایی، توافقی موسوم به «توافق مشارکت جامع راهبردی» امضاء کرده‌اند که اساساً معطوف به اهداف ژئواکونومیکی است. این سند مشارکت می‌تواند حامل فرصت‌هایی برای دیپلماسی اقتصادی ایران بوده و در عین حال، اجرای آن با چالش‌هایی نیز همراه خواهد بود. نوشتار پیش رو در پی پاسخ به این پرسش است که توافق مشارکت جامع راهبردی چه فرصت‌ها و چالش‌هایی برای تقویت دیپلماسی اقتصادی ایران به همراه دارد؟ فرضیه آن است که این توافق متضمن فرصت‌های اقتصادی برای ایران در حوزه‌های تسهیل زیرساخت‌های ارتباطات و اطلاعات، گسترش تجارت و سرمایه‌گذاری، همکاری مالی و بانکی، مشارکت در ابتکار کمربند و راه و کاهش فشارهای تحریمی است. باوجود این، چالش‌هایی مانند رویکردها و انتظارات متفاوت از توافق، ناهماهنگی دو کشور در حوزه‌های نظری و عملی سیاست‌گذاری، ساختارهای تجاری متفاوت، تحریم‌زدگی هم‎گرایی مالی و بانکی دو کشور و کمبود دیپلمات‌های اقتصادی و تجاری ایرانی بازدارنده دیپلماسی اقتصادی ایران می‌شوند. هدف پژوهش آن است که نقاط تلاقی و تفارق میان دیپلماسی اقتصادی ایران و چین به‌موجب توافق 25 ساله شناسایی و تجزیه و تحلیل شود. دستیابی به این هدف براساس روش توصیفی - تحلیلی و با تکیه بر چارچوب‌های مفهومی و نظری دیپلماسی اقتصادی دنبال می‌گردد. نتیجة نهایی بیانگر آن است که باوجود گشایش‌هایی برای دیپلماسی اقتصادی ایران در پرتو توافق راهبردی، امّا چالش‌های تأثیرگذاری نیز آن را تحت‌ تأثیر قرار می‌دهد. مهم‌ترین این چالش‌ها سایة سنگین تحریم‌هاست که قدرت مانور ایران را در بهره‌مندی از مزایای اقتصادی این توافق به‌شدت محدود می‌سازد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آزادانی (1395) آخرین وضعیت خط آهن قطار سریع‌السیر تهران-قم-اصفهان، ایسنا، در: http://www.isna.ir/news/94020200931
احمدلو، محمدامین (1400) نیازهای ارتباطی ایران در توافق با چین بررسی شد: لزوم واردات فناوری، در: https://jahanesanat.ir/%D9%84%
اختیار امیری، رضا و محبوبه صالحی (1396)، «بررسی علل و زمینه‌های گسترش روابط ایران و چین در عصر پسابرجام»، سیاست و روابط بین‌الملل، 1 (1)، 33-51.
ایرنا (1397)، چین برای صادرات ایران خط اعتباری ویژه ایجاد می‌کند، در: https://www.irna.ir/news/83249166/ .
ایرنا (1394)، آخوندی: صنعت حمل‌ونقل ریلی تا سال 1404 نیاز به سرمایه‌گذاری 25 میلیارد دلاری دارد، در: http://www8.irna.ir/fa/News/81610680.
ایسنا (شهریور 1400)، روابط اقتصادی ایران و چین به روایت آمار، در: https://www.isna.ir/news/1400060100014/AA.
ایسنا (مرداد 1401)، گفت‌وگو با رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین: با لغو تحریم‌ها تجارت با چین دوبرابر می‌شود، در: https://www.isna.ir/news/1401051108374.
دنیای اقتصاد (1394) اکران خارجی 121 پروژه، در: http://donya-e-eqtesad.com/news/932542.
دهقانی فیروزآبادی، جلال و مختار صالحی (1391)، «دیپلماسی اقتصادی جمهوری اسلامی ایران: زمینه‌ها و چالش‌ها»، پژوهش‌های اقتصادی ایران، 17 (52)، 73-114.
زکریا، فرید (1399)، جهان پساامریکایی، احمد عزیزی، تهران: هرمس.
سجادپور، محمدکاظم و دیگران (1398)، «طراحی مدل دیپلماسی اقتصادی جمهوری اسلامی ایران؛ بایسته‌ها، مؤلّفه‌ها و راهبردهای کلیدی»، امنیت ملّی، 9 (34)، 389-425.
سلیمانی پورلک، فاطمه (1395) چالش‌ها و ضرورت‌های دیپلماسی اقتصادی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، مجلس و راهبرد، 23 (88)، 325-358.
سلیمانی پورلک، فاطمه (1398)، «نسبت‌سنجی کارکرد سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران مطابق اهداف توسعه‌گرایانۀ سند چشم‌انداز 1404 و الزامات ناظر بر آن»، مطالعات اقتصاد سیاسی بین‌الملل، 2 (1)، 119-152.
سلیمانی پورلک، فاطمه (1395)، «بررسی جامع روابط دوجانبه ایران و چین»، مرکز پژوهش‎ها مجلس شورای اسلامی، https://rc.majlis.ir.
شریعتی‌نیا، محسن و حمیدرضا عزیزی (1396)، «همکاری ایران و چین در کمربند اقتصادی جاده ابریشم»، فصلنامه روابط خارجی، 9 (4)، 7-29.
صمدی‌نیا، ایمان (1400)، فرصت توسعه فنّاورانه در همکاری‌های راهبردی تهران و پکن، در: http://irdiplomacy.ir/fa/news/2001708/
مرکز پژوهش‌های اتاق ایران (1400) «ایران و چین: آینده دیپلماسی اقتصادی»، در: https://eximnews.ir.
وزارت نفت (1400) در:https://www-mop-ir.translate.goog/portal/home/?news/ .
References
Ahmadlou, M. A. (2022), Iran's communication needs were examined in the agreement with China: the need to import technology, in: https://jahanesanat.ir (In Persian).
Al-Rodhan, Khalid R. (2007), “A Critique of the China Threat Theory: A Systematic Analysis,” Asian Perspective, 31 (3).
Azadany (2017), The latest status of the Tehran-Qom-Isfahan high-speed railway line, Isna, at: http://www.isna.ir/news (In Persian).
Baranay, Pavol (2009) "Modern Economic Diplomacy", in: http://www.dec.lv/mi/Baranay.
Bayen, N. & Woolcock, S. (2011), The New Economic Diplomacy; Decision-making and Negotiation in International Economic Relations, Hampshire: Ashgate
Bridge, G. & James, A. (2001). A Dictionary of Diplomacy, Hampshire, Palgrave
Bridges, W. (2004), Transitions: Making Sense Of Life's Changes, Kindle Edition, in: https://www.amazon.com/Transitions-Making-Sense-Lifes-Changes-ebook/dp/B004ZY23TS/ref=sxin_7_entity_rec_bsx_s_def_r00_i_aufl?cv_ct_cx=Transitions&dchild=1&keywords=Transitions&pd_rd_i=B004ZY23TS&pd_rd_r
Bull, H. (2002), (edition) The Anarchical Society; A Study of Order in World Politics, Palgrave.
Chaziza, M. (2020), The Impact of U.S. Sanctions on Iran’s Engagement and Integration in the Belt and Road Initiative, in: https://www.researchgate.net/publication/345721719
Cheng, J. Y. S. & Zhang, W. (2002), Patterns and Dynamics of China’s International Strategic Behaviour, Journal of Contemporary China, 11 (31)
Chidley, C. (2014), Towards a Framework of Alignment in International Relations, Politikon, 41 (1),
Dehghani Firouabad, J. & Salehi M. (2013), Economic Diplomacy of the Islamic Republic of Iran: Fields and Challenges, Iran Economic Research, 17 (52), 73-114 (In Persian).
Ekhtiar Amiri, R. & Salehi, M. (2018), nvestigating the reasons and grounds for the expansion of relations between Iran and China in the post JCPOA era, Politics and international relations, 1 (1), 33-51 (In Persian).
Full text of Joint Statement on Comprehensive Strategic Partnership between I.R. Iran, P.R. China, in: https://www.president.ir/EN/91435
Gill, B. (2007), Rising Star: China’s New Security Diplomacy, Washington D.C.: Brookings Institution Press.
Goldstein, A. (2005), Rising to the Challenge: China’s Grand Strategy and International Security, Stanford, C.A.: Stanford University Press
Iran Chamber Research Center (2022), Iran and China: The Future of Economic Diplomacy, in: https://eximnews.ir (In Persian).
Irna (2016), Akhundi: The rail transport industry needs an investment of 25 billion dollars by 1404, in: http://www8.irna.ir/fa/News/81610680 (In Persian).
Irna (2019) China creates a special credit line for Iran's exports, in: https://www.irna.ir/news (In Persian).
Isna (Mordad 2023), Interview with the head of Iran-China Chamber of Commerce: With the lifting of sanctions, trade with China will double, in: https://www.isna.ir/news (In Persian).
Isna (Shahrivar 2022) Economic relations between Iran and China according to statistics, in: https://www.isna.ir/news/1400060100014/AA (In Persian).
Johnston, I. A. (2003) "Is China a Status Quo Power?", International Security, 27 (4) (Spring).
Kagan, R. (2005) "The Illusion of 'Managing' China", Washington Post, May 15.
Kristensen, H., Robert, S. Norris, & McKinzie, M. (2006) Chinese Nuclear Forces and U.S. Nuclear War Planning. Washington, DC: Federation of American Scientists/Natural Resources Defense Council, November
Li, Q. & Ye, M. (2019), China’s emerging partnership network: what, who, where, when and why, in: https://www.emerald.com.
Mearasheimer, John J. (2006), “China's Unpeaceful Rise”, Current History, 105 (690), in: https://doi.org/10.1525/curh.2006.105.690.16
Mearsheimer, John (2001), The Tragedy of Great Power Politics, New York: W.W. Norton
Medeiros, E. S. (2009), China’s International Behavior. Activism, Opportunism, and Diversification. Santa Monica, CA: RAND Corporation. 
Nadkarni, V. (2010), Strategic Partnerships in Asia: Balancing Without Alliances, London, New York: Routledge.
Naray, O. (2008), "Commercial Diplomacy: A Conceptual Overview", World Conference of TPOs The Hague The Netherlands.
Oil Ministry (2022), https://www-mop-ir.translate.goog/portal/home (In Persian).
Organization for Economic Cooperation and Development (2009) in:  http://www.oecd.org.
Parameswaran: (2014), Explaining US Strategic Partnerships in the Asia‐Pacific Region: Origins, Developments and Prospects, Contemporary Southeast Asia, 36 (2).
Ploae, Catalin (2010), "Recent Trends of Commercial Diplomacy in the Balkans Area", in: http://idec.gr/iier/new/3rd%20Panhellenic%20Conference.pdf
Qin, Y. (2011), Rule, Rules, and Relations: Towards a Synthetic Approach to Governance, The Chinese Journal of International Politics, 4 (2).
Sajjad Pour, Mohammad Kazem & et. Al. (2020), Designing the economic diplomacy model of the Islamic Republic of Iran; Key requirements, components and strategies, National Security, 9 (34), 389-425 (In Persian).
Samadi Nia, Iman (2022), Technological development opportunity in strategic cooperation between Tehran and Beijing, in: http://irdiplomacy.ir/fa/news/2001708/ (In Persian).
Saner, Raymond and Lichi Yiu (2001), "International Economic Diplomacy: Mutations in Post- Modern Times", Netherland Institute of International Relations "Clingendael", in: http://www.clingendael.nl/sites/default/files/20030100_cli_paper_dip_issue84.pdf
Scholte, Ian Art (2001), "Globalisation, Governance and Corporate Citizenship", Journal of Corporate Citizenship, (1), January.
Scita, Jacopo (2022), China-Iran Relations Through the Prism of Sanctions, Asian Affairs, 53: 1, in: https://doi.org/10.1080/03068374.2022.2029060
Shariati Nia, M. & Azizi, H. R. (2018), Cooperation between Iran and China in the Silk Road Economic Belt, Foreign Relations Quarterly, 9 (4), 7-29 (In Persian).
Silk Road Fund (2019), in: http://www.silkroadfund.com.cn/enweb/23809/23812/40218/index.html
Sklias, P., Spyros, R. & Victoria, P. (2012), "China's Economic Diplomacy: A Comparative Approach to Sino- Greek and Sino- Turkish Relations", International Journal of Business and Social Science, 3 (10).
Soleimani Pourlak, F. (2017), A comprehensive study of bilateral relations between Iran and China, in: https://rc.majlis.ir (In Persian).
Soleimani Pourlak, F. (2017), The Challenges and Necessities of Economic Diplomacy in the Foreign Policy of the Islamic Republic of Iran, Majlis and Strategy, 22 (88), 325-358 (In Persian).
Soleimani Pourlak, F. (2020), Proportional assessment of the function of the foreign policy of the Islamic Republic of Iran according to the development goals of the vision document 1404 and the requirements related to it, International Political Economy Studies, 2 (1), 119-152 (In Persian).
Stanzel, A. (2022), China’s Path to Geopolitics Case Study on China’s Iran Policy at the Intersection of Regional Interests and Global Power Rivalry, in: https://www.swp-berlin.org/publications/products/research_papers/2022RP05_China_IranPolicy.pdf.
Strüver, G. (2016), International Alignment between Interests and Ideology: The Case of China's Partnership Diplomacy, in: https://www.econstor.eu/bitstream.
Tammen, R. L., Kugler, J. & Lemke, D. (2017), Foundations of Power Transition Theory, in: https://oxfordre.com/politics/view.
The World of Economics (2016), Foreign Release of 121 Projects, in: http://donya-e-eqtesad.com/news/932542 (In Persian).
Uzun, E. (2021), The Iran-China Deal Amid the Global Power Transition, in: https://www.aa.com.
Waltz, K. (2000), "Structural Realism after the Cold War", International Security, 25 (1) (Summer), 32.
Wilkins, T. S. (2008), Russo–Chinese Strategic Partnership: A New Form of Security Cooperation? Contemporary Security Policy, 29 (2),
Wilkins, T. S. (2012), “Alignment”, not “Alliance” – the Shifting Paradigm of International Security Cooperation: Toward a Conceptual Taxonomy of Alignment. Review of International Studies, 38 (1).
World Bank (2021), Iran, Islamic Rep. Product exports and imports to China, in: https://wits. worldbank.org.
Zakaria, F. (2021), Post-American World, Ahmad Azizi, Tehran: Hermes (In Persian).
AIIB (January 2017), Asian Infrastructure Investment Bank, in: https://www.investiniran.ir/fa/ news/-Asian-Infrastructure-Investment-Bank.
Interim National Security Strategic Guidance (2021/03/03), in: https://www.whitehouse.gov.
Krauthammer, Ch. (1995) "Why We Must Contain China" Time, July 31, 72.